Vergide yapay zeka destekli anlık gözetim başladı

Gürdoğan Yurtsever

– Dijital dönüşümün hız kazandığı ve yapay zeka kullanımının giderek yaygınlaştığı günümüzde, vergi gözetimi ve denetiminde bilişim teknolojilerinin etkili bir şekilde kullanılması bir zorunluluk olarak karşımıza çıkıyor. Vergi idaresi tarafından bu kapsamda yürütülen çalışmalara bir yenisi eklendi. Sahte belgeyle mücadele stratejisi kapsamında 1 Ekim 2025 tarihinden itibaren çok katmanlı yeni döneme geçildi.

– Hazine ve Maliye Bakanlığı Vergi Denetim Kurulu (VDK) tarafından geliştirilen “Kuruluş Gözetimli Analiz Sistemi (KURGAN)” sistemi, sahte belge ve sahte fatura kullanımı ile bunların yanı sıra tedarik zincirinden kaynaklanan riskleri yapay zeka destekli analizlerle tespit etmeyi amaçlıyor. KURGAN ile geçmiş dönemlerdeki klasik vergi inceleme modeli yerine anlık gözetim ve profil bazlı risk analizi yaklaşımı benimseniyor.

Kamu hizmetlerinin finanse edilmesini ve toplumsal refahın sürdürülebilirliğini sağlayan temel kaynak olan vergi gelirleri için etkin, adil ve şeffaf bir vergi sistemi önem taşıyor. Etkin bir vergi sisteminin temel unsurlarından birisini de gözetim, kontrol ve denetim mekanizmaları oluşturuyor. Dijital dönüşümün hız kazandığı ve yapay zeka kullanımının giderek yaygınlaştığı günümüzde, vergi gözetimi ve denetiminde bilişim teknolojilerinin etkili bir şekilde kullanılması bir zorunluluk olarak karşımıza çıkıyor. Vergi idaresi tarafından bu kapsamda yürütülen çalışmalara bir yenisi eklendi. Sahte belgeyle mücadele stratejisi kapsamında 1 Ekim 2025 tarihinden itibaren çok katmanlı yeni döneme geçildi.

KURGAN ANALİZ SİSTEMİ HAYATA GEÇTİ

Bu stratejinin bir parçası olarak Hazine ve Maliye Bakanlığı Vergi Denetim Kurulu (VDK) tarafından geliştirilen “Kuruluş Gözetimli Analiz Sistemi (KURGAN)” 1 Ekim 2025 tarihinden itibaren uygulamaya alındı. KURGAN sistemi, sahte belge ve sahte fatura kullanımı ile bunların yanı sıra tedarik zincirinden kaynaklanan riskleri yapay zeka destekli analizlerle tespit etmeyi amaçlıyor. Gözetim ve denetim süreçlerini dijitalleştirme, büyük veri ve yapay zeka ile risk odaklı izleme yönünde önemli bir adım olan KURGAN sistemi klasik bir vergi incelemesinden daha çok önleyici bir erken uyarı sistemi olarak tanımlanıyor. KURGAN ile geçmiş dönemlerdeki klasik vergi inceleme modeli yerine anlık gözetim ve profil bazlı risk analizi yaklaşımı benimseniyor.

YAPAY ZEKA VE RİSK SKORLAMA MEKANİZMASI KULLANILIYOR

İşlem verileri, banka hareketleri, e-fatura, e-arşiv, e-defter gibi elektronik belge kayıtları, tedarik zinciri bilgileri gibi çok katmanlı veri kaynakları bu sistemde değerlendiriliyor. KURGAN sisteminde mükelleflerin işlem geçmişi, sektör-bölge ortalamaları, tedarik zinciri ve belge uyumları yapay zeka destekli analiz modülleri ile karşılaştırmalı olarak inceleniyor ve işlem riskleri hesaplanıyor. Her mükellefe bir risk skoru atanıyor ve skoru belirlenen eşikleri aşan işlemler “potansiyel risk” olarak işaretleniyor. Sahtecilik gibi işlem riskleri KURGAN sayesinde kısa sürede tespit edilebiliyor. Yüksek riskli işlemler tespit edildiğinde mükelleflere bilgi isteme yazısı gönderiliyor ve açıklama isteniyor. Bu yazılar doğrudan bir suçlama, inceleme veya ceza niteliği taşımıyor.

RİSKLİ İŞLEMLERDE MÜKELLEFTEN AÇIKLAMA İSTENECEK

Mükellefler tarafından bu yazıya cevap verilmesi gerekiyor. Bilgi isteme yazılarına cevap vermemek veya eksik bilgiyle cevap vermek özel usulsüzlük cezasına neden olabilecek. Bu sistem hem vergi idaresi hem de mükellefler için yeni bir dönemin kapısını açıyor. Yeni sistem bir anlamda mükelleflere erken uyarı göndererek olası vergi kayıplarının önlenmesini amaçlıyor. Mükellefler sistem tarafından gönderilen uyarılar ve bilgi isteme yazıları aracılığıyla kendi kayıtlarını gözden geçirme ve düzeltme fırsatı buluyor. Düzeltme beyannamesi vererek işlemleri düzeltebiliyor. Bu şekilde mükellefler önceden uyarılmış oluyor ve gelecekte uğrayabileceği ağır yaptırımların önüne geçilebiliyor.

ERKEN UYARI İLE HATALAR DÜZELTİLEBİLECEK

KURGAN sistemi vergi denetiminde klasik denetim yaklaşımının yerine işlem anında risk analizi, anlık kontrol, erken uyarı, düzeltme imkanı gibi anlayış ve uygulamalarıyla denetim algı ve pratiklerinde de yeni bir dönemi başlatıyor. Cezalandırmadan daha çok bilgilendirme, şeffaflık ve vergide gönüllü uyumu teşvik eden niteliğiyle kayıtlarını doğru tutan, belgelerini sistem üzerinden eksiksiz yöneten şirketler bu sistemde avantaj sağlıyor. Bu sistemin etkili işletilmesi sayesinde sahte belge kullanımının ve vergi kayıplarının azaltılması mümkün olabilecek. Şirketler arasındaki haksız rekabet de azaltılabilecek. Bunların yanı sıra vergi idaresinin denetim maliyetleri ve zaman kayıpları da azalacak.

VERİ KALİTESİ VE SİSTEM ENTEGRESYONU ÖNEM TAŞIYOR

Sistemin etkin biçimde çalışabilmesi için verilerin doğru, eksiksiz ve güncel tutulması önem taşıyor. Eksik ve hatalı kayıtlar, sistemden beklenen sonuçların elde edilmesini engelleyebilir. Ayrıca sistemin diğer veri tabanları ve elektronik belge yönetim sistemleriyle entegre şekilde çalışması gerekiyor. Şirket bünyesinde güçlü bir iç kontrol yapısının kurulması, stok, envanter gibi süreçlerde hesap verebilir ve şeffaf mekanizmaların oluşturulması da önem taşıyor. Sistemde şirket verilerinin yanı sıra tedarikçi verileri de analiz edildiğinden güvenilir tedarikçilerle çalışılması, bu tedarikçilerin bilgi, belge ve kayıtlarının titizlikle incelenmesi ve etkin bir tedarikçi yönetim sisteminin kurulması gerekiyor.

SİSTEMİN İYİ ANLAŞILMASI GEREKİYOR

Sistemin çalışma mantığını, işleyişini, risk kriterleri gibi hususları mükelleflerin, yöneticilerinin, mali müşavirlerinin ve diğer ilgili çalışanlarının iyi anlaması önem taşıyor. Mali müşavirlerin mükelleflerini doğru yönlendirmeleri, rehberlik etmeleri gerekiyor. Ayrıca, şirketlerin kendi bünyelerinde gerekli tedbirleri almaları, sisteme uyumu önceden değerlendirebilecek ve olası riskleri tespit edebilecek etkili risk değerlendirme ve kontrol mekanizmaları kurmaları, sistemin başarısı açısından önemli avantajlar sağlayabilir. Buna yönelik olarak şirket bünyesinde bilgilendirme ve eğitim mekanizmalarının işletilmesi ayrıca önem taşıyor. Bunlar yapılabildiği takdirde sistemin etkili işletilmesi ve beklenen faydaların elde edilmesi mümkün olabilecektir.

Not: Görseller, yapay zeka aistanı Grok tarafından oluşturulmuştur.

Gürdoğan YURTSEVER

Mevzuat Uyum Derneği Kurucu Başkanı

yurtsever@turcomoney.com