Katılım sigortacılığı, katılım BES nedir?

Son yıllarda faizsiz bankacılığın gelişimine paralel olarak katılım sigortacılığına ve katılım bireysel emeklilik sistemine ilgi ve talep artıyor. Bu alanın gelişimi katılım finans sistemine katkı sağlayacaktır. Sigortacılık alanında katılım sigortacılığının payı yüzde 5’e ve bireysel katılım emeklilik sektörün payı ise yüzde 19’a ulaşmış durumdadır.

İsminden de anlaşılacağı üzere Tekafül Sigortacılığında amaç, bu sigortaya dahil olan kişiler arasında dayanışma ve yardımlaşma sağlanmasıdır. Kişiler tarafından ortak bir havuzda toplanan katkı payları, yine grup içinde ihtiyacı olan kişiler tarafından kullanılır.

Bilindiği üzere, ülkemizde Osmanlı’nın son zamanlarında Batı’dan gelen İngiliz ve Fransız şirketlerinin gelişi ile başlayan sigortacılık sistemi, Cumhuriyet döneminde gelişerek bugünkü olgunluk dönemine ulaştı. Her ne kadar bankacılık kadar gelişmemiş olsa da, 1959 yılında çıkarılan 7397 sayılı kanun artık günün ihtiyaçlarına yeterince cevap veremediğinden, 2007 yılında 5684 sayılı Sigortacılık Kanunu yasalaşarak yürürlüğe girdi.

Bugün itibariyle, belli bir olgunluk seviyesine ulaşan sigorta sistemimiz;2020 yılının üçüncü çeyreği itibariyle, 58 sigorta şirketi, 283 milyar aktif toplamı, 59,2 milyar lira prim üretimi ve 165,7 milyar lira da bireysel emeklilik fonlarında olmak üzere, ciddi boyutta finansal hizmet sunar hala geldi.

Sektörde bu gelişmeler olurken, son 25-30 yıldır İslam dünyasında İslami sigortacılık olarak Tekafül sigortacılık sisteminin oluşturulduğunu ve ilk kez Sudan’da 1979 yılında faaliyete geçtiğine şahit olduk. Daha sonra, Malezya, Bahreyn, Pakistan, Katar, Endonezya ve Suudi Arabistan gibi İslam ülkeleri de Tekafül şirketleri kurularak İslami sigortacılık faaliyetlerine başladılar.

TEKAFÜL PİYASASI 27 MİLYAR DOLARLIK PRİM ÜRETİM SEVİYESİNE ULAŞTI
Geldiğimiz noktada, küresel Tekafül piyasası 2018 sonu itibariyle, 27 milyar dolarlık prim üretim seviyesine ulaşmış olup, 2011-2018 arasında yüzde 8,5 büyüdü ve 33 ülkede 353 Tekafül kuruluşuna ulaşıldı.

Tekafül sigortacılığı gelişimi, ülkemizde de yakından takip edildi, katılım bankacılığının da gelişimiyle birlikte, İslami sigorta da talep gördü ve mevcut sigortacılık mevzuatı çerçevesinde bir iki teşebbüs oldu.
Hazine Müsteşarlığımız, Tekafül sigortacılığına ilişkin gelişmeleri yakinen takip ederek, ilk kez 2017 yılında Katılım Sigortacılığı Yönetmeliği çıkararak, Tekafül ( Katılım) sigortacılığını düzenlemiş oldu.

2020 YILI ARALIK AYINDA İLGİLİ YÖNETMELİK YENİDEN DÜZENLENDİ

Son üç yıllık uygulamalar da dikkate alınarak, 2020 yılı Aralık ayında ilgili Yönetmelik yeniden düzenlenerek “Katılım Esasları Çerçevesinde Sigortacılık ve Bireysel Emeklilik Faaliyetlerine İlişkin” hale getirildi.

Yönetmelik, mevcut sigortacılık mevzuatı ve düzenlemeleri yanında, katılım esasları çerçevesinde İslami (Tekafül) sigortacılığın ve yine İslami bireysel emeklilik sisteminin hangi esas ve kurallar çerçevesinde yapılacağını düzenliyor.

“KARŞILIKLI GARANTİ VERMEK” VE “BİRBİRİNE KEFİL OLMAK” ANLAMLARINA GELİYOR

Sistemin özüne ilişkin temel prensip ve kavramları aşağıda basit olarak izah etmeye çalışacağız.

Tekafül nedir? Tekafül Sigortacılığı, yardımlaşma usulü ile yapılan karşılıklı bir sigorta türüdür. Arapçada, “Karşılıklı Garanti Vermek” ve “Birbirine Kefil Olmak” anlamlarına gelen tekafül kelimesi, ülkemizde katılım sigortacılığı olarak adlandırılmıştır.

İsminden de anlaşılacağı üzere Tekafül Sigortacılığında amaç, bu sigortaya dahil olan kişiler arasında dayanışma ve yardımlaşma sağlanmasıdır. Kişiler tarafından ortak bir havuzda toplanan katkı payları, yine grup içinde ihtiyacı olan kişiler tarafından kullanılır.

TEKAFÜL SİGORTACILIĞI’NIN ÖZÜNDE YATAN DAYANIŞMA ESASI İLE KATKI PRİMİ ÖDEYEN KİŞİ

Tekafül sigortacılığında geçerli olan bazı temel tanımlar vardır.

Bunlar; Katılımcı, Katkı Primi, Tekafül Fonu, Bakiye, Katılım Reasüransı, Likidite İmkanı ve Danışma Komitesidir. Şimdi bu kavramlara kısaca bir göz atalım:

Katılımcı: Kendisi gibi diğer katılımcıların da riskini kabul ederek risk paylaşımı yapan, Tekafül Sigortacılığı’nın özünde yatan dayanışma esası ile katkı primi ödeyen kişidir.
Katkı Payı: Risk paylaşımının yanı sıra dayanışma için de riskin karşılanması adına ödenen bedeldir.

Tekafül Fonu: Fondaki gelirlerin artmasıyla oluşturulan; birikim ödemeleri, tazminat, yasal yükümlülükler ve diğer tüm giderlerin karşılanmasında kullanılan tutardır.

Bakiye: Sigortaya dahil olanların ödediği katkılar ve bu katkıların gelirlerinin yanı sıra

Tekafül fonunda belirtilen harcamalar düşüldükten sonra fonda kalan tutardır.

Katılım Reasüransı: Dayanışma, risk paylaşımı ve finans ilkelerine dayanan ikili sigortayı temsil eden kavramdır.

Likidite İmkanı: Tekafül fonu eğer idari ve yasal yükümlülüklerini yerine getirme sürecinde fondaki bakiyede eksik kalırsa şirket Tekafül fonuna geri almak koşulu ile finansman sağlar. Geçici süreli verilen bu desteğe ise likidite imkanı denir.

Danışma Komitesi: Tekafül Sigortacılığı ilkelerini ve işleyişini kontrol eden, yapılacak faaliyetlere uygunluk veren komitedir.
KATILIM SİGORTACILIĞI SİSTEMİNDE YARDIMLAŞMA AMACI OLMALIDIR

Sistemin genel ilkeleri ise;

• Yardımlaşma amacı olmalıdır.
• Sigortalılardan toplanan primler, faizsiz şekilde ve Danışma Komitesi onayından geçmiş alanlarda değerlendirilir.
• Havuzda toplanan primler, sigortaya dahil olan kişilere aittir.
• Teminat verilen konularda seçici davranılır. Bu konuda uzman kişilerden hizmet alınır.

KATILIM SİGORTACILIĞINDA ÜÇ TÜR YÖNETİM MODELİ VARDIR

Katılım Sigortacılığında belli başlı üç tür yönetim modeli vardır:

Mudarebe Yönetim Modeli: Şirketin, Tekafül fonunun yönetimi ile ilgili diğer teknik ve yasal işlemleri karşılığında aldığı yönetim ücretinin emek sermaye ortaklığı çerçevesinde kar paylaşımı esasına göre belirlendiği şirket yönetim modelidir. Şirket toplanan primlerin işletilmesinden ve idaresinden sorumlu bir müteşebbis gibi hareket etmektedir. İşletilen havuza ait meblağdan elde edilen kazanç da şirket ve havuz arasında önceden belirlenen bir oran dahilinde paylaşılır.

Vekalet Yönetimi Modeli: Şirketin, Tekafül fonunun yönetimi ile sigortayla ilgili diğer teknik ve yasal işlemleri karşılığında vekalet ücreti aldığı modeldir.

Vekalet ve Mudarebe Karması ( Hibrit) Model: Şirketin, Tekafül fonu yönetimi ile sigorta ile ilgili diğer teknik ve yasal işlemler karşılığında vekalet ücreti aldığı, teknik karın tamamının katılımcılara dağıtıldığı fakat yatırım karının katılımcı ile şirket arasında önceden belirlenmiş bir oran üzerinden paylaşıldığı modeldir.

Şirketin hangi modele göre yönetim yapacağı, Danışma Komitesinin olumlu görüşü alınarak belirlenir.

FAİZSİZ FİNANS İLKELERİNE UYULMAK ZORUNLUDUR

Katılım Sigortacılığında ve Katılım Bireysel Emeklilik sisteminde yukarıda bahsedilen yönetmelik hükümleri çerçevesinde faizsiz finans ilkelerine uyulmak zorunludur. Hem toplanan fonların yönetilmesinde hem de bu fonların faizsiz ürünlerde değerlendirilmesinde, şirket yönetimi ve Danışma Komitesi sorumludur.

Sonuç olarak, son yıllarda faizsiz bankacılığın gelişimine paralel olarak katılım sigortacılığına ve katılım bireysel emeklilik sistemine ilgi ve talep artmaktadır. Bu iki katılım finans alanı, katılım bankacılığı eko sistemine dahil finansal faaliyet alanıdır. Bu alanın gelişimi ve büyümesi aynı zamanda katılım finans sistemine katkı sağlayacaktır. Bu konularda faaliyet gösteren ve gösterecek olan yerli ve yabancı girişimciler oldukça gelişmiş bir düzenleme çerçevesine kavuşmuşlardır.

Şu an itibariyle sigortacılık alanında katılım sigortacılığının payı yüzde 5’e ve Bireysel Katılım Emeklilik sektörün payı ise yüzde 19’a ulaşmış durumdadır. Bu payların önümüzdeki yıllarda hızla büyüyeceğini tahmin ediyorum.

Osman Akyüz

Türkiye Katılım Bankaları Birliği (TKBB) Genel Sekreteri

akyuz@turcomoney.com