Dijital TL neleri getirecek?

Gürdoğan Yurtsever

– Günümüzde merkez bankalarının çıkardığı fiziksel banknot ve madeni paralar, mevcut formları ile dijital ekonomik faaliyetlerde işlevselliğini ve değişim aracı olma fonksiyonunu kaybediyor. Bu nedenle birçok ülke merkez bankası bu eksikliği gidermek ve dijital para çıkarmak için çalışmalar yapıyor. Bu kapsamda dijital TL konusundaki çalışmalar TCMB tarafından 2020 yılında fizibilite ve kavram ispatı çalışmaları ile başlatıldı, ardından Dijital TL Ar-Ge Projesi uygulamaya alındı.

– Dijital parayı, mevcut finansal sistem içinde tamamlayıcı nitelikte bir ödeme kanalı olarak değerlendirmek gerekiyor. Merkez bankası dijital paralarında gerekli hazırlıkların gecikmeden tamamlanarak uygulamaya alınması dünyadaki dijitalleşme yarışında öncü rol almak için önem taşıyor. Dijital TL ile birlikte, mevcut durumda dijital ödemelerde kullanılan banka parasının yanı sıra dijital para da anlık ve günün her saatinde kullanılabilir şekilde dolaşıma sokulmuş olacak.

Dijitalleşmenin gelişimi her sektörde taşları yerinden oynatmaya devam ediyor. Bunun önemli bir aşamasını da merkez bankası dijital paraları oluşturuyor. Merkez Bankası Dijital Parası (Central Bank Digital Currency-CBDC), esas olarak egemen bir ülkenin parasının dijital biçimi olarak tanımlanabiliyor. Günümüzde merkez bankalarının çıkardığı fiziksel banknot ve madeni paralar mevcut formları ile dijital ekonomik faaliyetlerde işlevselliğini ve değişim aracı olma fonksiyonunu kaybediyor. Bu nedenle birçok ülke merkez bankası bu eksikliği gidermek ve dijital para çıkarmak için çalışmalar yapıyor. Bu kapsamda TCMB tarafından da dijital TL çıkarmak için çalışmalar yürütülüyor.

TCMB TARAFINDAN ÇALIŞMALAR YÜRÜTÜLÜYOR

Dijital TL konusundaki çalışmalar TCMB tarafından 2020 yılında fizibilite ve kavram ispatı çalışmaları ile başlatıldı. Çalışmaların başarıyla tamamlanması sonrasında Dijital TL Ar-Ge Projesi uygulamaya alındı. Proje ile dijital TL’nin sahip olabileceği özelliklerin belirlenmesi, farklı mimari kurguların ve teknolojik alternatiflerin denenmesi ve pilot uygulama çalışmalarının yapılması hedefleniyor. 2021 yılında, Tübitak, Aselsan ve Havelsan ile ikili mutabakat zabıtları imzalanarak işbirliği yapıldı ve Dijital TL İş Birliği Platformu kuruldu. 2022 yılında ilk faz çalışmaları başlatıldı. İlk fazda, perakende ödemelere odaklanılarak dijital cüzdan, dağıtık defter altyapısı, dijital kimlik ve akıllı sözleşmeler gibi bileşenler test edildi.

FAZ-2 ÇALIŞMALARI DEVAM EDİYOR

Bu kapsamda 2022 yılı sonunda ilk pilot ödeme işlemleri başarıyla gerçekleştirildi. Testlere 2023 yılında da devam edildi ve ilk faz tamamlandı. Birinci faz değerlendirme raporu TCMB tarafından 2023 yılı Aralık ayında yayımlandı. Benimsenen tasarım tercihleri ve yaklaşımları bu raporla birlikte kamuoyu ile paylaşıldı. Türkiye böylece merkez bankası dijital parası ile ilgili pilot çalışmaları başarıyla gerçekleştiren ilk ülkelerden birisi oldu. 2024 yılında ise ikinci faz çalışmaları başlatıldı. Bu kapsamda dijital TL’nin hukuki, ekonomik ve güvenlik boyutları kapsamlı olarak ele alınarak Ar-Ge faaliyetleri yürütülmeye devam ediyor. İkinci faz ilerleme raporunun önümüzdeki aylarda TCMB tarafından yayımlanması bekleniyor.

ÖZEL SEKTÖR PROJEYE DAHİL OLUYOR

TCMB tarafından 3 Eylül 2025 tarihinde projenin ikinci fazı kapsamında finans ve teknoloji sektöründen kuruluşları dijital TL projesine davet eden bir basın duyurusu yayımlandı. Bu kapsamda bankalar, ödeme ve elektronik para kuruluşları başvuruda bulunabilecek. Bu kuruluşlar ortak proje sunabileceği gibi teknoloji çözüm sağlayıcılarıyla birlikte de başvuru yapabilecek. Projeler jetonlaştırma, programlanabilir ödemeler, kullanıcı egemen kimlik, mevcut sistemlerle birlikte çalışabilirlik ve makineler arası ödemeler kategorilerinde olabilecek. Projelerin yenilikçi, kullanıcı odaklı, test edilebilir, mevzuatı gözeten, mevcut ekosistem ve dijital TL ile uyumlu olması aranacak. Proje başvuruları 15 Ekim’e kadar yapılabilecek. Kabul edilen projeler ile deney alanı içinde ortak çalışmalar yürütülecek. Bu şekilde dijital TL ekosisteminin zenginleştirilmesi amaçlanıyor.

DİJİTAL PARA KRİPTO VARLIK DEĞİLDİR

Merkez bankası dijital paraları kripto varlık olarak düşünülebiliyor. Fakat dijital paralar kripto varlık değildir. Dijital paralar, ülke parası olarak kullanılan fiziksel paraların dijital biçimidir. Bu kapsamda egemenliğin bir boyutu olarak yasal ödeme aracı olarak kabul edilen ülke paralarının yeni formu olarak ifade edilebilir. Bu nedenle dijital paraların hukuksal, ekonomik ve teknolojik açıdan kripto varlıklardan tamamen farklı kavramlar olduğunun dikkate alınması önem taşıyor. Dijital parayı, mevcut finansal sistem içinde tamamlayıcı nitelikte bir ödeme kanalı olarak değerlendirmek gerekiyor.

ÖDEMELERİN DİJİTALLEŞMESİNİN SON AŞAMASI

Ödemelerin dijitalleşmesi sürecinin son aşaması olarak kabul edilebilecek merkez bankası dijital paralarında gerekli hazırlıkların gecikmeden tamamlanarak uygulamaya alınması dünyadaki dijitalleşme yarışında öncü rol almak için önem taşıyor. Dijital TL ile birlikte, mevcut durumda dijital ödemelerde kullanılan banka parasının yanı sıra dijital para da anlık ve günün her saatinde kullanılabilir şekilde dolaşıma sokulmuş olacak. Dijital TL, halihazırda anlık ödeme sistemi olarak kullanılan FAST’a paralel ayrı bir çözüm olarak planlanıyor. Dijital TL, her türlü ticari işlemlerde ya da para transferlerinde yeknesak bir değişim aracı olarak kullanılabilecek. Kullanıcılar zorunluluk olmadan kendi tercihleri doğrultusunda bu yöntemi kullanabilecek. Kullanımı için banka hesabına gerek olmayacak.

BANKA HESABINA GEREK OLMADAN KULLANILABİLECEK

Dijjtal TL ile birlikte; finansal erişim ve kapsayıcılığın artması, kullanıcının ödeme tercihlerinde çeşitlilik sağlanması, ödemelerde yeknesaklık oluşturularak bölünmüşlüğün azaltılması, ödeme işlemlerinde finansal aracı kurumlara bağımlılığın ortadan kaldırılması, finansal teknolojiler (fintek) alanındaki inovasyonun daha da artması ve hızlanması, bu sayede yeni finansal ürün ve hizmetlerin ortaya çıkmasına zemin oluşturulması hedefleniyor. Bunların yanı sıra dijital TL sayesinde ülkemiz parası olan TL’nin dijital işlemlerde de işlevsel kalmayı sürdürmesi ve ödeme sistemindeki olağanüstü durumlarda yedeklik sağlanması gibi diğer önemli faydaları da söz konusu olacak.

DİNAMİK BİR YAKLAŞIM GEREKİYOR

Dijital TL projesi dijital ekonomiye geçiş sürecinde ülkemizin finansal sisteminin ve ödeme altyapısının güçlendirilmesi, çeşitlendirilmesi, sürdürülebilirliğinin sağlanması ve uluslararası rekabet gücünün yükseltilmesi bakımından önemli ve yenilikçi bir proje olarak karşımıza çıkıyor. Bununla birlikte uygulamaya geçiş sürecine ilişkin henüz açıklanmış bir takvim bulunmuyor. Bu süreçte oluşabilecek siber güvenlik gibi risklerin de etkili bir şekilde dikkate alınarak projenin gecikmeden hayata geçirilmesi, dünyada bu alanda öncü rol üstlenilmesi bakımından önem taşıyor. Bunun yanı projenin temelini oluşturan teknolojilerdeki hızlı gelişim ve değişim dikkate alınarak dijital TL’nin geliştirilmesinde dinamik bir yaklaşımın benimsenmesi ve AR-GE faaliyetlerinin sürekliliğinin sağlanarak yeni teknolojilerin gecikmeden projeye yansıtılması da ayrıca önem taşıyor.

Gürdoğan YURTSEVER

Mevzuat Uyum Derneği Kurucu Başkanı

yurtsever@turcomoney.com