Kayıtdışı ekonomiyi küçültmek neden önemlidir?

Osman Akyüz

Gelişmiş ülkelerde yüzde 10 seviyelerinde olan kayıtdışılık, Türkiye’de % 30 ile % 50 arasında bir oranda seyrediyor. En düşük oran bile baz alınsa, kayıtdışılık ürkütücü boyuttadır. Peki bunun önlenmesi için neler yapılmalı?

ülkemiz ekonomisinin en önemli sorunlarından birisi de hiç şüphesiz kayıtdışılıktır. Kayıtdışılığın amacı, vergi kaçırma ve suç oluşturan ekonomik faaliyetleri kamu gözetim ve denetiminden gizleme gayretidir. Kayıtdışılığın sebeplerine baktığımızda; toplanan vergilerin yerinde harcanmaması, Gelir İdaresinin etkin ve verimli olmaması, ulusal veri tabanının bulunmaması, vergi ve sosyal güvenlik oranlarının yüksekliği, otokontrol sistemlerinin olmayışı, vergi sisteminin karmaşıklığı ve adaletsizliği, vergi yargısının hızlı ve etkin çalışmaması, kayıtdışılığı önleme konusunda toplumsal mutabakatın bulunmaması, cezaların caydırıcı olmaması ve benzeri sebepleri sıralayabiliriz.

Kayıtdışılığın oluşturduğu sonuçlara baktığımızda da; vergi tabanının sıkışması, vergi adaletsizliği ve bunun yarattığı gelir dağılımı bozukluğu, haksız rekabet, kurumsallaşamama, sermaye piyasasının gelişememesi, vergi oranlarının yüksekliği, doğrudan yabancı sermaye yatırımının ülkemizi tercih etmemesi, girdi maliyetlerinin yükselmesi nedeni ile ülke sermayesinin dışarıya kaçması, bütçe açıkları, çalışan ve tüketici haklarının korunamaması gibi sonuçlara sebep oluyor.

ülkemizdeki kayıtdışılığın, % 30 ile % 50 arasında bir oranda olduğu tahmin ediliyor. En düşük oran bile baz alınsa, kayıtdışılık ürkütücü boyuttadır. örneğin, istihdamda kayıtdışılık % 43 nisbetindedir. Nereden bakarsak bakalım ekonomik faaliyetlerimizin asgari % 30’unun kayıt dışında kaldığını söyleyebiliriz. Gelişmiş ekonomilerde kayıtdışılık oranının % 10’lar seviyesinde olduğu dikkate alındığında, gidecek çok uzun yolumuz olduğu daha iyi anlaşılır.

2023 yılında dünyanın gelişmiş ilk 10 ekonomisi arasına girmeyi hedefleyen Türkiye’nin kayıtdışılık sorununu mutlaka çözmek zorunda olduğunu ifade etmek durumundayız. Bugüne kadar bu konudaki çalışmalarımızın yeterli olmadığının bilincinde olarak yeniden konuyu ele almak, Kayıtlı Ekonomiye Geçiş Strateji Belgesi adı altında bir eylem planı oluşturmak suretiyle çalışmalarımızı daha da yoğunlaştırmalıyız.

Hazırlanacak stratejik plan, mutlaka piyasadaki tarafların işbirliği ile bir devlet politikası olarak ele alınmalı. Bunun yanında, ekonomideki tüm taraflarla toplumsal uzlaşma sağlanmalı, kamuoyu oluşturulmalı, toplumda vergi bilinci ve vergi ahlakı yerleştirilmeli, mükelleflerin vergiye gönüllü uyumunun önündeki engeller kaldırılmalı, ulusal veri tabanı genişletilmeli, Gelir İdaresi ve Denetim Kurulu güçlendirilmeli.

Kayıtdışılık sadece bir vergi sorunu değildir. Ekonominin tüm taraflarını ve devletin bütün birimlerini ilgilendirdiği için yukarıda da ifade edildiği gibi devlet politikası olarak ele alınmalı. Oluşturulacak stratejik plan, belli aralıklarla belirlenecek performans kriterlerine göre gözden geçirilmeli, gelişme ve süreçler de buna göre değerlendirilmelidir. Böyle bir çalışmanın kısa zamanda faydalı sonuçlarının alınacağını, ülkemizin kalkınmasına, rekabet gücüne, yabancı sermaye girişine, vergi tabanının genişlemesine, gelir dağılımının düzelmesine, vergi oranlarının kademeli olarak düşürülmesine olumlu katkılar sağlayacağını ifade edebiliriz.

Kayıtdışı ekonomiyi küçültme çalışmaları aynı zamanda yasaklanmış ekonomik faaliyetleri de engelleyecek, böylece suç ekonomisi de küçülecektir. Kayıtlı ekonomi, toplum olarak kalitemizi arttırmaya, haksız rekabeti önlemeye, ekonomik büyümeye, işsizliğin azaltılmasına da destek olacaktır. Kayıtdışılığın azaltılması aynı zamanda açık şeffaf toplum haline gelmemizi sağlayacak. özetle, kayıtdışılıkla mücadele tüm toplumun menfaatinedir.
Sonuç olarak ifade etmek isterim ki; kayıtlı ekonomi, aslında gelişmiş ekonomi olabilmenin de ön koşuludur.

Osman AKYüZ

Türkiye Katılım Bankaları Birliği
Genel Sekreteri

akyuz@turcomoney.com