Ukrayna’yı işgal girişimi sonrasında Rusya ekonomisi

Doç. Dr. Ertuğrul Kızılkaya

-Savaşın başlangıcında, çoğu kişi Rusya’nın askeri kapasitesinin çok büyük olduğunu ve bu nedenle savaşın kısa sürede Ukrayna’nın yenilgisi ile biteceğini  düşünüyordu. Ancak gelişmeler, neredeyse tam tersini göstermeye başladı. Çoğu uzman, Rusya’nın ekonomik olarak pek fazla etkilenmediğini ama askeri açıdan hedeflerine ulaşamadığını belirtiyor. Ancak ekonomik beklentilerin bu kadar çabuk değişim göstermesine itiraz etmek gerekiyor.

–Rusya’da kamu bütçesi Ocak ayında 1.760 milyar ruble açık verdi. Gelirler 1.356 milyar ruble (geçen yılın aynı ayına göre % 35,1 azalış) ve giderler ise 3.117 milyar ruble (geçen yılın aynı ayına göre % 58,7 artışı) olarak gerçekleşti. Rusya önümüzdeki dönemde fosil yakıtların ihracatında da önemli ölçüde zorlanabilir. Rusya çıkışlı gemilere sigorta yapılmasının engellenmesi, önümüzdeki dönemde Rusya’nın ihracatını olumsuz etkileyecek.

Rusya Federasyonu’nun ekonomik görünümü, Ukrayna’yı işgal etme girişimi sonrasında karışık bir görünüm arz ediyor. Bir taraftan enerji ve hammadde fiyatlarının artışı beklentisiyle Rus ekonomisinin olumlu etkileneceği düşünülürken; diğer taraftan da uygulanan kapsamlı yaptırımlar ve savaşın maliyeti nedeniyle ekonomik bir çöküşe sürüklenileceği öngörüsü yapılıyor.

Detaylara geçmeden bir noktayı vurgulamalıyım. Savaşın başlangıcında, çoğu kişi Rusya’nın askeri kapasitesinin çok büyük olduğunu ve bu nedenle savaşın kısa sürerek Ukrayna’nın yenilgisi ile karşılaşılacağını düşünüyordu. Ancak gelişmeler, neredeyse tam tersini göstermeye başladı. Buna göre, çoğu uzman Rusya’nın ekonomik olarak pek fazla etkilenmediğini ama askeri açıdan hedeflerine ulaşamadığını belirtmeye başladı. Askeri açıdan yorumları tabii ki uzmanlarına bırakmak gerekir, ancak ekonomik beklentilerin bu kadar çabuk değişim göstermesine itiraz etmek gerekiyor. Buradaki sorun, esasen ekonomik ilişkilerin nasıl kavrandığına dairdir. Ekonominin büyük ölçüde mekanik bir biçimde algılanmasına itirazım olmakla birlikte, bu noktada esas konu ekonominin işleyiş temposunun veya zamansallığının yanlış kavranmasıdır.

SAVAŞ BİR YILINI DOLDURDU    

Otonom bir alan olarak ekonomi, kendine has zamansallığında işler. Daha basit bir ifadeyle, yaptırımların henüz beklenen etkileri göstermemiş olması, göstermeyeceğine delil değildir. Bu tarz etkileşimlerin esas itibariyle 9-12 aydan itibaren etkilerini göstereceği iddia edilebilir. Bu bağlamda elimizdeki en önemli görüş, ünlü monetarist Milton Friedman’ınkidir. Bilindiği üzere Friedman, para politikası değişimlerinin etki göstermesinde gecikmeler (6 hatta 9 ay) olacağından bahseder. Ulusal ekonomide hem de merkez bankası tarafından alınan tedbirlerin etkileri dahi bu kadar gecikmeli ise, uluslararası alanda ve bir ölçüde kısmen alınan tedbirlerin etkilerinde daha fazla gecikmeler ve tabii kayıplar olması beklenebilir. Ancak, geçen süre itibariyle iddia edebiliriz ki savaşın bir yılını doldurmuş olması, artık beklenen etkilerin gerçekleşme olasılığını yükseltti.

RUSYA’NIN KAMU BÜTÇESİ 1.760 MİLYAR RUBLE AÇIK VERDİ

Rusya ekonomisinin nasıl bir performans göstereceğinin belki de en dikkat çekici işaretlerinden biri kamu maliyesi açısından Ocak 2023 sonuçlarıdır. Yayımlanan ancak daha sonra kaldırılan verilere göre (bilindiği üzere internette hiçbir şey yok olmuyor), Rusya’da kamu bütçesi Ocak ayında 1.760 milyar ruble açık verdi. Gelirler 1.356 milyar ruble (geçen yılın aynı ayına göre % 35,1 azalış) ve giderler ise 3.117 milyar ruble (geçen yılın aynı ayına göre % 58,7 artışı) olarak gerçekleşti. Her ne kadar bir aylık veriler çok anlamlı değil gibi gözükse de eğilimin ne yönde olduğunu göstermesi açısından dikkat çekicidir. Nitekim daha önemli gösterge fosil yakıtların ihracatındaki durumdur. Doğal gaz akışının durmasından sonra, Avrupa Birliği’nin öncelikle petrol ve sonra petrol ürünleri için fiyat tavanı uygulamaya başlamasıdır. Bu çerçevede savaşın ilk aylarında 100 ABD Doları’nın üzerine çıkan Ural petrolü varil fiyatı 60 ABD Doları olarak belirlenen fiyat tavanı sonrasında bu seviyenin sürekli altında kalıyor (Bkz. Tablo 1).

Rusya, Avrupa Birliği pazarına ikame olarak yeni pazarlar arayışında olsa da hem fiyat hem de miktar olarak uygun ticaret ortakları bulması pek de kolay olmayacaktır. Özellikle de petrol ürünleri için aranan pazarlar neredeyse yok gibidir. Nispeten eski ve çevreci olmayan petrokimya endüstrisinden vazgeçmiş olan Avrupa Birliği, söz konusu ürünleri Rusya’dan temin ediyordu. Çin, Hindistan ve diğer gelişmekte olan ülkeler, bu ürünleri genellikle kendileri üretmeyi tercih ediyor.

RUSYA’NIN İHRACATI OLUMSUZ ETKİLENDİ

Bir diğer önemli sorun da lojistik açıdan ortaya çıkıyor. Avrupa’ya ulaşan petrol ve doğal gaz boru hatları devre dışı kalınca, Rusya bu ürünlerini daha konvansiyel yöntemlerle (denizyolu, demiryolu) taşıtmak durumunda kalıyor. Burada da hem maliyet hem de kapasite açısından sorunlar ortaya çıkıyor. Son olarak, Rusya çıkışlı gemilere sigorta yapılmasının engellenmesi, önemli bir faktör olarak önümüzdeki dönemde Rusya’nın ihracatını olumsuz etkileyecektir. Bu kapsamdaki taşımacılığın yaklaşık yüzde 60’nın bugüne kadar G7 ve AB firmaları tarafından sigortalandığı düşünülünce sorun daha net anlaşılacaktır.

RUSYA EKONOMİSİ, DARBOĞAZA GİREBİLİR

Kısıtlı da olsa bu verilerden anlaşılacağı üzere, Rusya ekonomisinin önümüzdeki dönemde ihracat geliri edinmekte oldukça zorlanacağı ve bu süreçte hem kamu maliyesinin hem de özel kesimin giderek daha zorlu bir ekonomik konjonktüre sürüklenebilir. Nitekim savaşın ilk aylarında enerji fiyatlarındaki artışın da etkisiyle günlük 1 milyar Euro’nun üzerine çıkmış olan fosil yakıtlar ihracatı (kömür, petrol, petrol ürünleri, doğal gaz ve LNG) Ocak 2023 itibariyle 600 milyon Euro (bkz. Tablo 2) düzeyine kadar geriledi. Söz konusu trendi tersine çevirecek gelişmeler olmaması durumunda Rusya ekonomisinin geciken makroekonomik darboğazı ortaya çıkacaktır.

Tablo 1: Ural Petrolü Varil Spot Fiyatı (ABD Doları)

Kaynak: Centre for Research on Energy and Clean Air (CREA). (https://energyandcleanair.org/)

Tablo 2: Fosil Yakıt İhracatı (günlük değer, 14 günlük ortalama, milyon Euro)

Kaynak: Centre for Research on Energy and Clean Air (CREA). (https://energyandcleanair.org/)

Doç. Dr. Ertuğrul Kızılkaya

İstanbul Üniversitesi Öğretim Üyesi

kizilkaya@turcomoney.com