Kamu kurumlarının iç kontrol ve mali kontrol sistemlerinde yeni kurallar başlıyor

Gürdoğan Yurtsever

– 5 Mart 2025 tarihinde uluslararası standartlardaki gelişmeler ve kamudaki 20 yıllık uygulama deneyimi çerçevesinde İç Kontrol ve Ön Mali Kontrole İlişkin Usul ve Esaslar yürürlükten kaldırıldı. Bunun yerine “Kamu İç Kontrol Yönetmeliği” ve “Kamu Ön Mali Kontrol Yönetmeliği” olarak iki ayrı yönetmelik şeklinde yeniden hazırlanarak Resmi Gazetede yayımlandı. Yönetmelikle önemli yenilikler getiriliyor.

– Kamu İç Kontrol Yönetmeliği, 5018 sayılı Kamu Mali Yönetimi ve Kontrol Kanunu’nda yer alan genel yönetim kapsamındaki kamu idarelerinde iç kontrol sistemlerinin oluşturulmasına, uygulanmasına, izlenmesine ve geliştirilmesine yönelik ilke, yöntem, işlem ve süreçleri belirliyor. Bu çerçevede kamu idarelerinde iç kontrol sistemlerinin oluşturulması, uygulanması, izlenmesi ve geliştirilmesi gerekiyor.

– Etkili bir iç kontrol için öncelikle kontrol ortamı oluşturulacak. İç kontrole ilişkin standart ve yöntemler Hazine ve Maliye Bakanlığı tarafından belirlenecek, geliştirilecek ve uyumlaştırılacak. Üst yönetici, harcama yetkilisi ve mali hizmetler birim yöneticisi tarafından iç kontrol güvence beyanları hazırlanarak imzalanacak. Ön mali kontrol, harcama birimlerinde işlemlerin gerçekleştirilmesi aşamasında yapılan kontroller ile mali hizmetler birimi tarafından yapılan kontrollerden oluşacak.

Kamuda mali yönetimi ve kontrol sistemini iyileştirmeyi ve geliştirmeyi hedefleyen Kamu Mali Yönetimi ve Kontrol Kanunu 2003 yılında Resmi Gazetede yayımlanmıştı. 2005 yılı sonunda da Kamu İç Kontrol ve Ön Mali Kontrolüne İlişkin Usul ve Esaslar yürürlüğe girmişti. Bu kez 5 Mart 2025 tarihinde uluslararası standartlardaki gelişmeler ve kamudaki 20 yıllık uygulama deneyimi çerçevesinde İç Kontrol ve Ön Mali Kontrole İlişkin Usul ve Esaslar yürürlükten kaldırıldı. Bunun yerine “Kamu İç Kontrol Yönetmeliği” ve “Kamu Ön Mali Kontrol Yönetmeliği” olarak iki ayrı yönetmelik şeklinde yeniden hazırlanarak Resmi Gazetede yayımlandı.

KAMU İÇ KONTROL YÖNETMELİĞİ YAYIMLANDI

Kamu İç Kontrol Yönetmeliği, 5018 sayılı Kamu Mali Yönetimi ve Kontrol Kanunu’nda yer alan genel yönetim kapsamındaki kamu idarelerinde iç kontrol sistemlerinin oluşturulmasına, uygulanmasına, izlenmesine ve geliştirilmesine yönelik ilke, yöntem, işlem ve süreçleri belirliyor. Yönetmelikte iç kontrol; İdarenin amaçlarına, belirlenmiş politikalara ve mevzuata uygun olarak faaliyetlerin etkili, ekonomik ve verimli bir şekilde yürütülmesini, varlık ve kaynakların korunmasını, muhasebe kayıtlarının doğru ve tam olarak tutulmasını, mali bilgi ve yönetim bilgisinin zamanında ve güvenilir olarak üretilmesini sağlamak üzere idare tarafından oluşturulan organizasyon, yöntem, süreç ile iç denetimi kapsayan mali ve diğer kontroller bütünü olarak tanımlanıyor.

MALİ VE MALİ OLMAYAN TÜM İŞLEMLERİ KAPSAYACAK

Kamu idarelerinde iç kontrol sistemlerinin oluşturulması, uygulanması, izlenmesi ve geliştirilmesi gerekiyor. İç kontrol faaliyetleri, yönetim sorumluluğu çerçevesinde yürütülecek. İç kontrol faaliyet, düzenleme ve uygulamalarında öncelikle riskli alanlar dikkate alınacak. İç kontrol sisteminin oluşturulmasında ve uygulanmasında, idarelerin kurumsal kapasiteleri, yerine getirmekle yükümlü oldukları hizmetlerin niteliği ile mali durumları gibi kendilerine özgü koşulları dikkate alınacak. İç kontrole ilişkin sorumluluk, faaliyet ve süreçlerde yer alan bütün görevlileri kapsayacak. İç kontrol, idarenin bütün birimlerindeki mali ve mali olmayan her türlü faaliyet, süreç ve işlemlerini kapsayacak. İç kontrol sistemi yılda en az bir kez değerlendirilecek ve alınması gereken önlemler belirlenecek. İç kontrol düzenleme ve uygulamalarında mevzuata uyum, saydamlık, hesap verebilirlik, etkililik, ekonomiklik ve verimlilik gibi iyi mali yönetim ilkeleri esas alınacak.

KONTROL ORTAMI GÜÇLENDİRİLECEK

Etkili bir iç kontrol için öncelikle kontrol ortamı oluşturulacak. Faaliyetler; görev, yetki ve sorumlulukların açık bir şekilde belirlendiği bir kurumsal yapı içerisinde, etik değerleri benimsemiş, yeterli ve yetkin personel tarafından yürütülecek. Hesap verebilirliği sağlamak üzere yöneticilerin ve personelin performans ölçütleri belirlenecek, iç kontrol sisteminin oluşturulması ve uygulanması için gerekli yetki, görev ve sorumluluklar tanımlanacak. Bunun yanı sıra idarenin stratejik amaç ve hedeflerini etkileyen riskler belirlenecek, analiz edilecek, ölçülecek, risklere yönelik alınacak kararlar belirlenecek, raporlanacak ve izlenecek. Ayrıca kontrol faaliyetleri yürütülecek, etkin bilgi ve iletişim sistem ve kanalları oluşturulacak ve izleme faaliyetleri yürütülecek. Üst yönetici, idarede iç kontrol sisteminin oluşturulmasını sağlayacak, işleyişi izleyecek ve gerekli tedbirleri alacak.

KAMU İÇ KONTROL STANDARTLARI UYGULANACAK

İç kontrole ilişkin standart ve yöntemler Hazine ve Maliye Bakanlığı tarafından belirlenecek, geliştirilecek ve uyumlaştırılacak. Bakanlık, Kamu İç Kontrol Standartlarını belirleyecek ve bu standartlara uyulup uyulmadığını izleyecek. İdareler, mali ve mali olmayan tüm işlemlerinde Kamu İç Kontrol Standartlarına uymakla ve bu standartların gereğini yerine getirmekle yükümlü olacak. Üst yöneticiler, harcama yetkilileri ve diğer yöneticiler, mesleki değerlere ve dürüst yönetim anlayışına sahip olunmasından, mali yetki ve sorumlulukların bilgili ve yeterli yöneticiler ile personele verilmesinden, belirlenmiş standartlara uyulmasının sağlanmasından, mevzuata aykırı faaliyetlerin önlenmesinden, kapsamlı bir yönetim anlayışıyla uygun bir çalışma ortamının ve saydamlığın sağlanmasından görev ve yetkileri çerçevesinde sorumlu olacak.

İÇ KONTROL İZLEME VE YÖNLENDİRME KURULU OLUŞTURULACAK

Üst yönetici, harcama yetkilisi ve mali hizmetler birim yöneticisi tarafından iç kontrol güvence beyanları hazırlanarak imzalanacak. Üst yönetici başkanlığında merkez teşkilatında yer alan birimlerin harcama yetkililerinden ve ihtiyaç duyması halinde üst yöneticinin görevlendireceği diğer kişilerin katılımıyla İç Kontrol İzleme ve Yönlendirme Kurulu oluşturulacak. Kurul, iç kontrol sisteminin ve Kamu İç Kontrol Standartlarına uyum çalışmalarının izlenmesinden, yönlendirilmesinden ve üst yöneticiye raporlanmasından sorumlu olacak. Kurul, yılda en az iki kez olmak üzere toplanacak. İç denetçiler ise iç kontrol sistemini ilgili mevzuat kapsamında denetlemekten ve üst yöneticiye raporlamaktan sorumlu olacak.

ÖN MALİ KONTROL GÜÇLENDİRİLİYOR

Kamu Ön Mali Kontrol Yönetmeliği de genel yönetim kapsamında kamu idarelerinde ön mali kontrol faaliyetlerinin yürütülmesine ilişkin ilke, yöntem, işlem ve süreçleri belirliyor. Yönetmelikte ön mali kontrol; İdarelerin gelir, gider, varlık ve yükümlülüklerine ilişkin mali karar ve işlemlerinin; idarenin bütçesi, bütçe tertibi, kullanılabilir ödenek tutarı, ayrıntılı harcama programı ve ayrıntılı finansman programı, merkezi yönetim bütçe kanunu ve diğer mali mevzuat hükümlerine uygunluğu ve kaynakların etkili, ekonomik ve verimli bir şekilde kullanılması yönlerinden yapılan kontrolü olarak tanımlanıyor. Ön mali kontrol görevi, idarelerin yönetim sorumluluğu çerçevesinde, harcama birimleri ve mali hizmetler birimi tarafından yerine getirilecek.

ÖN MALİ KONTROL ÖNLEYİCİ NİTELİKTE OLACAK

Ön mali kontrol, harcama birimlerinde işlemlerin gerçekleştirilmesi aşamasında yapılan kontroller ile mali hizmetler birimi tarafından yapılan kontrollerden oluşacak. Mali karar ve işlemler; bütçe, ödenek, ilgili mevzuat, kaynakların etkili, ekonomik ve verimli kullanımı gibi boyutlarıyla kontrol edilecek. Ön mali kontrol sonucunda uygun görüş verilip verilmemesi, danışma ve önleyici nitelikte olacak, bu nedenle mali karar ve işlemlerin harcama yetkilisi tarafından uygulanmasında bağlayıcı olmayacak. Harcama birimlerinde süreç kontrolü yapılacak. Süreç kontrolünde, her bir işlem daha önceki işlemlerin kontrolünü içerecek şekilde tasarlanacak ve uygulanacak. Ön mali kontrol sonucunda, ödeme emri belgesi üzerine “Kontrol edilmiş ve uygun görülmüştür” şerhi düşülecek.

MALİ KARAR VE İŞLEMLER ÖN MALİ KONTROLE TABİ OLACAK

Mali karar ve işlemlerin ön mali kontrolü, mali hizmetler birimi tarafından gerçekleştirilecek. Yapılacak kontrolleri gösteren ön mali kontrol listeleri, mali hizmetler birimi tarafından hazırlanacak ve üst yönetici onayıyla yürürlüğe konulacak. Mali hizmetler biriminin ön mali kontrolüne tabi mali karar ve işlemler ile eki belgeler, harcama yetkilisince imzalanmadan önce, kontrol edilmek üzere mali hizmetler birimine gönderilecek. Mali hizmetler birimince yapılan kontroller sonucunda görüş yazısı düzenlenecek ve yapılan kontrolleri gösteren ön mali kontrol listesi ile birlikte ilgili harcama birimine gönderilecek. Görüş yazısında, yapılan kontrol sonucunda mali karar ve işlemin uygun görülüp görülmediği açıkça belirtilecek.

HARCAMA VE MUHASEBE YETKİLİSİ AYNI KİŞİ OLAMAYACAK

Harcama yetkilisi ile muhasebe yetkilisi görevi aynı kişide birleşemeyecek ve görevler ayrılığı ilkesi uygulanacak. Mali hizmetler biriminde ön mali kontrol görevini yürütenler, onay belgesi ve ekleri ile şartname ve sözleşme tasarılarının hazırlanması, mali karar ve işlemlerin belgelendirilmesi, mal ve hizmetlerin teslim alınması gibi mali karar ve işlemlerin hazırlanması ve uygulanması aşamalarında görevlendirilemeyecekler, ihale komisyonu ile muayene ve kabul komisyonunda başkan ve üye olamayacaklar. Daha önce aynı yönetmelik ile düzenlenen iç kontrol ve ön mali kontrole ilişkin düzenlemelerin ayrılarak iki ayrı yönetmelik olarak düzenlenmesi ve daha detaylı kurallara yer verilmesi kamu kurumlarımızın risklerini daha etkili yönetmeleri bakımından önemli bir adım olarak karşımıza çıkıyor. Kamu kurumlarının konuya önem vermesi ve söz konusu kuralları etkili bir şekilde hayata geçirmesi önem taşıyor.

Gürdoğan YURTSEVER

Mevzuat Uyum Derneği Başkanı

yurtsever@turcomoney.com