Portföy yatırımında stopajdan muafiyet, yanılsama ve yanılgılarımız

Çiğdem Yorgancıoğlu

Piyasaları yakından izleyen biri misniz? Borçlanma araçları piyasasında belli kavramlara ve uygulamalara aşina mısınız, farklı risk seviyelerindeki çeşitli yatırım enstrümanları hakkında yeterince bilgili  misiniz? Yatırım fonlarına ilişkin nihai şart ve koşulların belirtildiği izahnamelerde belirtilen hususlara vakıf mısınız? Acaba yaşam şekliniz sizi likiditesi yüksek yatırımlara mı yönetmeli yoksa daha uzun vadeye mi?

Piyasaları yakından izleyen biri misniz? Borçlanma araçları piyasasında belli kavramlara ve uygulamalara aşina mısınız, farklı risk seviyelerindeki çeşitli yatırım enstrümanları hakkında yeterince bilgili  misiniz? Yatırım fonlarına ilişkin nihai şart ve koşulların belirtildiği izahnamelerde belirtilen hususlara vakıf mısınız? Acaba yaşam şekliniz sizi likiditesi yüksek yatırımlara mı yönetmeli yoksa daha uzun vadeye mi? Tek ve herkes için aynı  bir cevabı olamaz bu soruların çünkü iç ve dış şartlar sürekli değişir dönüşür. Birimizin tercihi, ötekine birebir  tavsiye edilecek bir durum da değildir. Bu da herkes için kendi durumuna özel farklı kararların  bircikliğini beraberinde getirir.

Bilhassa risk yönetimi  ve ilm-i siyaset dili CLC 360 eğitimlerimi verirken, altını çizdiğim konulardan biridir  “safsata” konusu. Bu yazıda yatırımlara ilişkin stopaj konusuna dair bazı riskli alanlara değinirken aslında insan zihninin kusurlu mantıksal çıkarımlarla, hatalı akıl yürütmelerle  nasıl hata yapmaya açık hale geldiğine dikkat çekeceğiz.

Makalede, “Geçersiz Akıl Yürütmeler Olarak Safsatalar” konusuna eğilen ve Şubat ayının başında hayatını kaybeden, Türkiye’nin fikir ve sanat hayatının değerli isimlerinden biri olan akademisyen, yazar Alev Alatlı’yı da saygıyla  anıyorum anacağım . Ruhu şad olsun. Başımız sağ olsun. Öldükten sonra hoş bir seda bırakmak isteyenlerdendi. Bıraktı  da…

Portföy çeşitlendirmesi yapmaktasınız diyelim. Bankadaki vadesiz mevduatınızın yanısıra bir de yatırım tarafında bazı faaliyetlerde bulunmak istiyorsunuz. Portföy yöneticileriniz olabilir, vadeli mevduatlarınız için daha önce konuşmuşsunuzdur onlarla. Sonra biraz da fonlara bakalım dersiniz. Portföy yöneticileri size seçenekleri gösterir bunun yanısıra  e-posta mesajlarla bankaların sizlere  bu konuda önerilerde bulunduğunu görürsünüz.  Önerilerin yanında bazen şöyle mesajlar da görürsünüz.

“Borçlanma Araçları Fonu” ile kamu ve özel sektör borçlanma araçlarına yatırım yapabilirsiniz.

Vergilendirme ∫ 193 sayılı Gelir Vergisi Kanunu’nun geçici 67’inci maddesinde yer alan yatırım fonları için tevkifat  oranlarındaki güncelleme ile 23.12.2020 – 30.04.2024 tarihleri arasında (bu tarihler dâhil) alınan   (değişken, karma, eurobond, dış borçlanma, yabancı, serbest fonlar ile ünvanında “döviz” ifadesi  geçen yatırım fonları hariç) yatırım fonlarında elde edilen gelir ve kazançlar için stopaj oranı %0’dır.  Bu kapsamda 30.04.2024 tarihine kadar alınan Borçlanma Araçları Fonu payların stopaj oranı %0  olacaktır. ∫ Sermaye şirketleri ve benzer yabancı kurumlar, Sermaye Piyasası Kurulu’nun düzenleme ve  denetimine tabi fonlar ile bu fonlara benzer yabancı fonlar ile sınırlı sorumlu ortaklıklar, ülke fonları,  kurum ve kuruluş fonları ve yatırım kuruluşları gibi yabancı kurumsal yatırımcıların tamamından yatırım fonu getirileri üzerinden stopaj alınmaz.”

Mevzuata göre bahsedilen konu şu : Easında % 0 gelir vergisi uygulaması;–3321 sayılı cumhurbaşkanı kararına göre bazı fonlarda alım/satım kazancı üzerinden alınan stopaj %10’dan %0’a çekildi.

23.12.2020 tarihli resmi gazete’de yayımlanan 3321 sayılı cumhurbaşkanı kararı ile aşağıda özellikleri ve isimleri belirtilen fonlarda elde edilen gelir ve kazançlara uygulanan tevkifat (kesinti) oranı yüzde 10’dan yüzde 0’a düşürüldü.  Kısaca muafiyet doğdu. 28 Aralık 2023 tarihinde Resmi Gazete’de yayımlanan 8002 sayılı cumhurbaşkanı kararı ile bu uygulamanın geçerlilik süresi 30.04.2024 tarihine kadar uzatıldı.

Bazen kurumlardan (örneğin buradaki örnek banka) gelen bu nevi mesajların  anlamını tam okumadan bir “muafiyet”- sıfır vergi – sıfır stopaj  benzeri  ibaresi görünce insan zihninin bir oyunu olarak onu genele ve bütüne koşulsuz olarak yayma eğilimimiz olabilir ki bu hataya açık hale gelme noktasıdır . (Wishfull thinking) diyebiliriz bu duruma. Akıldışı bir akıl yürütmedir esasında bu. Yani herhangi bir meseleye dair kafamızda kurduğumuz  olumlu düşünceye/neticeye  gereğinden fazla meyilli olma hali. Oysa durum öyle değildir. Konu çözelinde bakarsak tüm fonlarda muafiyet sözkonusu da değildir. Diyelim ki fon uygun ama zamanlaması yanlış .Yine beklentilerimizden uzak bir noktaya düşeriz. Yanılırız, sonra da sanırız ki başkaları bizi yanılttı. Bu da diğer bir yanılgımız olur. Temelsiz asılsız hatalı çıkarımlar neticesinde yeni yanılsamalar yeni hatalar birbirini takip eder gider. Tabi burada yapılan  diğer safsatalardan başka bir  örnek daha verirsek yukarıda da değindiğimiz üzere  “acele genelleme safsatası”  olacaktır. (Hasty Generalization).

Şubat ayının başında hayatını kaybeden, Türkiye’nin fikir ve sanat hayatının değerli isimlerinden biri olan akademisyen, yazar Alev Alatlı’yı da saygıyla anıyorum. Ruhu şad olsun.

Burada kendisini konu etmemin sebebi, kendisinin de derlemelerden oluşan “Safsatalar Kılavuzu”nun yazarı olması nedeniyledir.  Bu arada kelimenin çağrışımında da muhakeme sırasında bir hata olmaması bakımından safsata kelimesine yüklenen anlamı da açıklayalım.  Kısaca mantık örgüsünden yoksunluk barındıran “hatalı akıl yürütme” diyelim.

ARZULU DÜŞÜNME…

Biraz açarsak  bu “wishfull thinking” nedir ? “Olması gerektiği yanılgısı,” her şeyin olmasını istediğiniz gibi olduğunu varsaydığınızda ortaya çıkar. Buna aynı zamanda “arzulu düşünme” de denir. Arzulu düşünme, delil ne olursa olsun veya hiçbir delil olmadan doğru olmasını istediğiniz şeye inanmak veya bir şeyin doğru olmasını istemediğiniz için doğru olmadığını varsaymaktır. Alatlı kitabında bunu Dayatma Safsatası yanı ile ele almıştır.

Dönelim tekrar konuya. Fon yatırım portföyümüze öneriler sunna o mesaja geri döndük.

Elbette o mesajlarda şöyle ifadelere de rastlarsınız: “Fon risk değeri; fonun haftalık getirileri üzerinden, volatilitesi dikkate alınarak hesaplanır. 1 en az    riskli 7 en fazla riskli olmak üzere risk değeri 1 ila 7 arasında bir say ile belirtilir.”konumuz  bu olmadığı için daralttığımız kapsam üzerinden devam edelim .

Biraz daha açalım mevzuyu ;

Önce bu yazıyı neden okumalıyız diyelim. Esasında başlıca 3  temel saiki var .

1. Farklı enstrümanlara yatırım yapacaksanız uzman, profesyonel  ve güvendiğiniz  portföy yöneticileri ile çalışıyorsanız işiniz kolay, yine de  dikkat edilecek konuların /hata yapma ihtimallerimizin neler  olduğunu bilirsek takibimimiz kolaylaşır .
2. İşi bilmiyorsak; neleri bilmediğimizi bilmeye başlayarak öğrenmeye çalışıp uzmandan profesyonel  destek almanın önemini kavrarız.
3. Hem bilmiyorsak hem de  yatırım tercihimiz olarak diyelim fon alıp satma işine belli varsayımlarla  kendi kendimize  tabir yerinde ise “ bodoslama” girdi isek ve süreç içinde öğrenmedi isek, sonrasında varsayımlarımızın hatalı oldukları ortaya çıkınca bu portföyü tutan muhataplarla (onların sanki bizi yanıltıyorlarmışcasına davranıyor hissi vereerek “hani vergiden istisna idi” şeklinde)   tartışarak gereksiz bir huzuurlukla kendimizi ve karşımızdakini yormaktansa frene basarız. Basarız ki bi düşünelim. Sonra da hmm! Sahi  böyle bir husus vardı! diyerek   hiddetlenmek yerine sukunetimizi koruruz.

Bazı fonlarda muafiyet ve istisna mevcut, bazılarında ise değil . Ülke makroekonomik politikaları doğrultusunda, Türk Lirasını güçlendirme amacına yönelik oluşturulan regülasyonlar gereği çıkarılan istisna ve muafiyetin, regülasyonun yürürlüğe girdiği /yürürlükte olduğu tarih esas alınarak hangi tarihte alım/satım yapılacağı  özelinde düşünülünce  ne şekilde uygulanacağına yöneliktir.

Kafa karışıklığı yaratma potansiyeli olan  bir husus hakkında mevzuat ve uygulamaları detaylarını kendi araştırmalarınıza bırakarak, burada hata yapmaktan kaçınmak adına neleri göz önünde bulundurmak   faydalı olabilir buna  dikkat çekeceğim  başlıca 3 temel konu var. Kontrol edilmesi gereken pek çok detaylı konu var  aslında bunlarla sınırlı değil. Aşağıda temel kontrol noktalarını aklınızda bulundurmanızda fayda var.

1.Bazı fonlarda muafiyet ve istisna mevcut, bazılarında ise  değil. Yani her fonda muafiyet yok.

2. Bir kişinin istisnanın başladığı dönem olan 23.12.2020 öncesi aldığı fonu istisnanın başladığı ve/veya sürdüğü dönemde satması onu muaf kılmaz. Yani kazancın %10’nu öder.
3. Fon ne kadar süre ile elinizde kaldı. Bu da başka bir konu. Yani hisse senedi fonları ve portföylerinin yüzde 51’i aşan miktarda Türkiye’de borsada işlem gören hisse senetlerinden oluşan yatırım fonlarının bir yıldan fazla süreyle elde tutulmasından elde edilen kazançlar stopaja tabi değil. Yani muaf.

Bu arada gözden kaçmaması gereken detayların arasında şu tarz uyarılara da dikkat etmek gerekiyor. Saat 13.30’a kadar iletilen alım/satım talimatları 1. iş günü fiyatı ile 1 iş günü sonra gerçekleşirken.   – Saat 13.30’dan sonra iletilen alım/satım talimatları 2. iş günü fiyatı ile 2 iş günü sonra gerçekleşmektedir.Kısaca  dakikalar varmak istediğiniz netice ile aranıza mesafe koyabilir.

Bunlarla sınırlı olmamakla birlikte burada dikkat çektiğimiz  başlıca 3 nokta; yazının kalan kısmındaki CLC 360 Chi Lange Challenge fuzzy mantıkla yapılan anlatımın daha iyi anlaşılmasını sağlayacaktır . Zira mevzu genelinde tam bir netlik ayarı yapıp, bir hap gibi hazır ve ezberci bir bakış açısı ile, konuya eğilmiş ve tecrübelerini derinleştirmiş uzmanlar dururken onlardan daha çok biliyormuşcasına sahne çalarak ve haddim olmayarak hiç bir bilgiyi direk olarak  “ budur” şeklinde cüretkarca koymamak konusundaki kararım, insan aklına olan saygım nedeni ile bilinçli bir tercihim.” diyebilrim. Burada, yukarıda dikkat çektiğim 3 nokta dışında  esas noktalardan bir başkası da  insanın  belli beklentilerle belli  riskler alırken belli bir konuda nerelerde “hataya” düşebileceğini de göstermeyi de amaçlamaktadır.

Burada istisna kelimesinin içini biraz açarsak , peki neler sıfır vergi kesintisine yani “stopaj istisnası“ tabi dersek ; –

Öncelikle bilmeliyiz ki değişken, karma, eurobond, dış borçlanma, yabancı, serbest özellikteki fonlar ve unvanında ‘döviz’ ifadesi geçen yatırım fonları  %10 stopaja tabi.

Diğer yatırım araçlarına kıyasla  düşük riskli enstrümanlar olan  para piyasası fonları yani, repo, özel ve kamu sektörü tahvili, bono (devlet tahvilleri, hazine bonoları) gibi düşük riskli ürünlere yatırım yapan fonlar, likiditesi yüksek yatırım aracı bunlar.  Bazı fonlarda muafiyet ve istisna mevcut. Örneğin hisse senedi yoğun fonlarda stopaj oranı %0 . Dolayısıyla elde edilen kazanç üzerinden bir vergi alınmıyor.

Eurobond ve yabancı ifadesi bulunan fonlar hariç borçlanma araçları muaf, Misal olarak; şayet eurobond aldıysanız  kazanç %10’luk vergi stopajına tabidir. Unvanında yabancı ifadesi geçen hariç olmak üzere -Fon Sepeti de muaftır hatta Kıymetli Maden Fonları’nda da stopaj muafiyeti vardır. Aslında  Kıymetli Maden Fonları %10 stopaja tabi olsa da  Türk Lirasını güçlendirme çalışmaları kapsamında  kıymetli maden fonlarında da stopaj muafiyeti uygulaması başlatılmıştır. Altın ve fonları muafiyete dahildir.

Özet olarak, konu özelinde detaylar  çoktur. Nelere  ve hangi kriterlere  bakabileceğimiz konusundaki farkındalığı yükseltirken verileri arama motorlarında resmi kaynaklardan elde edip güncellerine bakıp öğrenebiliriz. Böylelikle hatalı kararlar almak yerine bilinçli ve rasyonel ekonomik adımlar ve yatırımlar yaparken, maruz kalınabilecek risk ve muafiyetler gibi konularda daha bilinçli olabiliriz ve bazen istemediğimiz sonuçların kaynağının dışarıdaki kişilerden gelmediğini fark edebiliriz. Bu da geliştirilmesi gereken alanlarımıza daha çok eğilmemizi ve gelişmemizi sağlar .

Burada yer alan bilgi, yorum ve uzman görüşlerini yansıtan bazı temel konular ve  farklı bakış açılarının yansımaları hiçbir surette yatırım , finans ya da hukuk danışmanlığı kapsamında değildir. Yatırım danışmanlığı dahil tüm bu nevi uzmanlık alanın  hizmetler; buna yetkili kurumlar, kişiler  tarafından yapılır.

Çiğdem Yorgancıoğlu

yorgancioglu@turcomoney.com