Cari açığı nasıl finanse ediyoruz?

Adnan Yıldırım

-Yıllardır cari açık sorunu yaşayan Türkiye ekonomisinde açık sorunu da dış ticaret açığından kaynaklanıyor. Dış ticaret açığımız ya da fazlası seviyelerine bağlı olarak cari açığımızda da benzer açık ya da fazlalık yaşıyoruz. Türkiye ekonomisi, 1923’ten günümüze 1930-46 dönemi hariç dış ticaretinde hep açık verdi.  Rusya’nın Ukrayna’yı işgali sonrasında yüksek seyreden enerji fiyatları nedeniyle de 2022 yılı dış ticaret açığı 110 milyar doları aştı.

–Son 15 yılda Türkiye ekonomisine en fazla dış kaynak giriş hacmine (67 milyar dolarlık tutarla) 2012 yılında ulaşıldı. 2009 ve 2018 yıllarında dış kaynak çıkışı yaşandı, 2019-2020 yıllarında tek haneli düşük seviyede kaynak girişlerinin olduğu yıllar dışındaki yıllarda ise 21-60 milyar dolar arasında yabancı kaynak girişleri gerçekleşti. 2022 yılında 110 milyar doları aşan dış ticaret açığının etkisiyle Şubat 2023 itibariyle yıllık cari açığımız 55,4 milyar dolara ulaştı.

Bir ülkenin diğer ülkelerle dış ticaret dengesi, net faktör gelirleri ve net transfer ödemelerinden oluşan “cari işlemler”de fazlalık cari işlem fazlası, noksanlık ise cari işlem açığı olarak ifade edilir. Faktör gelirleri ve transferler de etkili olmakla birlikte genelde, dış ticareti fazla veren ülkeler cari fazla; dış ticareti açık veren ülkeler de cari açık verirler. Yıllardır cari açık sorunu yaşayan Türkiye ekonomisinde açık sorunu da dış ticaret açığından kaynaklanıyor. Dış ticaret açığımız ya da fazlası seviyelerine bağlı olarak cari açığımızda da benzer açık ya da fazlalık yaşıyoruz. Dış ticaret fazlası denince ilk akla gelen ülkeler, doğal kaynak zengini ülkeler ile Asya coğrafyasının yıllardır ihracata dayalı büyüyen ülkeleri geliyor. Dış ticaret açığı veren ülkelerin başında ise ABD geliyor. Doğal kaynak zengini olmayan ülkeler, genelde dış ticaret açığı veriyor. Türkiye ekonomisi, 1923’ten günümüze 1930-46 dönemi hariç dış ticaretinde hep açık verdi.  Rusya’nın Ukrayna’yı işgali sonrasında yüksek seyreden enerji fiyatları nedeniyle de 2022 yılı dış ticaret açığı 110 milyar doları aştı.

CARİ İŞLEMLER DENGSİNDE SON 15 YIL

Ödemeler dengesi, cari işlemler açığının finansmanı ile ilgili veriler TCMB tarafından yayınlanıyor. Tablodan görüleceği üzere Türkiye ekonomisi, 2008 sonrasındaki 15 yıllık dönemde 2019 yılı hariç, diğer yılların tamamında cari işlemler açığı verdi. Dış ticaretinde 1947’den beri kesintisiz açık veren Türkiye ekonomisi; 1980 sonrası yurtdışı müteahhitlik projeleri ile turizm sektöründe yaşanan hızlı gelişmelerin etkisiyle; döviz kazandırıcı faaliyetlerde verilen fazlalığın, cari açığın düşürülmesine ciddi katkısı oldu. Keza 1982 sonrasında, SPK ve İMKB düzenlemeleri yanında 2001 sonrası bankacılık düzenlemeleriyle oluşan güçlü bankacılık sektörümüzün de cari açığın finansmanında önemli yer tuttuğunu unutmamak gerekir.

CARİ AÇIĞIMIZ 55 MİLYAR DOLARI AŞTI

Son 15 yılda Türkiye ekonomisine en fazla dış kaynak giriş hacmine (67 milyar dolarlık tutarla) 2012 yılında ulaşıldı. 2009 ve 2018 yıllarında dış kaynak çıkışı yaşandı, 2019-2020 yıllarında tek haneli düşük seviyede kaynak girişlerinin olduğu yıllar dışındaki yıllarda ise 21-60 milyar dolar arasında değişen tutarlarda yabancı kaynak girişleri gerçekleşti. 2022 yılında 110 milyar doları aşan dış ticaret açığının etkisiyle Şubat 2023 itibariyle yıllık cari açığımız 55,4 milyar dolara ulaştı. Doğal olarak bu tablo, cari açığın finansmanı için dış kaynak ihtiyacını artırıyor. Artan dış kaynak ihtiyacı ise, ülke döviz rezervinde aşağı yönlü, döviz kurlarında ise yukarı yönlü baskı oluşturuyor. Cari açığın finansmanında küresel finansal gelişmelerin etkisiyle koşullar zorlaştı; finansmana erişim daha sınırlı olup finansman maliyetleri yükseldi. Bu nedenle cari açığın düşürülebilmesi için önce dış ticaret açığının düşürülmesi, önümüzdeki dönemin öncelikleri arasında yer almak durumundadır.

Adnan YILDIRIM 

Ekonomi Bakan Yardımcısı (2014-2015)

Türk Eximbank Genel Müdürü (2016-2019)

yildirim@turcomoney.com