Paylaşım ekonomisi hızla büyüyor…

İbrahim Aybar

– Paylaşım ekonomisi hızla büyüyor ve gelişiyor. Paylaşım ekonomisi içinde 133 ülkede ve 25 kategoride faaliyet gösteren 9.829 şirket bulunuyor. Taşıt paylaşım pazarı 2025 yılına kadar 14,8 milyar ABD doları büyüklüğünde bir hacme ulaşmış olacak. Paylaşım ekonomisi içinde faaliyet gösteren şirketlerin 2035 yılına kadar %2,133 oranında büyümesi bekleniyor.

– Kamu denetiminin yeterli olmaması, paylaşım ekonomisinde alıcı ve satıcıların ciddi şekilde kötüye kullanılmasına yol açabiliyor. Kiralanan odalarda çok sayıda kamuoyuna duyurulmuş gizli kamera olayları, taşıt paylaşım yüklenicilerine onları kullanan platformlar tarafından haksız muameleler, vandalizm ve hatta taşıtların çeşitli suçlarda kullanılması gibi gelişmeler yaşanabiliyor.

-Paylaşım ekonomisi ütopik bir ideal değil, yaşayan bir gerçeklik olarak karşımıza çıkıyor. Bu ekonomik model sayesinde bireysel katılımcıların çoğu, sofistike bir ticaret platformu aracılığıyla ticaret yapabiliyor ve platform geliştiricisi de payını alıyor. Bu sayede, birçok insan varlıklarını ve yeteneklerini başkalarıyla paylaşırken daha bağımsız ve esnek bir yaşam sürebiliyor.

Paylaşım ekonomisi, mal ve hizmetlere erişim sağlamaya ve paylaşmaya odaklı olan, bireyler arasında gelişen bir ekonomik model olarak yaygınlaşıyor. Aslında bu süreç medeniyetin kendisi kadar eski olmakla birlikte günümüzde toplum temelli çevrimiçi platformların desteğiyle bir canlanma yaşadığını görüyoruz.

2023 yılı istatistiklerine baktığımızda gitnux.com/sharing-economy-statistics) tarafından verilen paylaşım ekonomisine dair büyüklükler kısaca şöyle:

. Paylaşım ekonomisi içinde halen 133 ülkede ve 25 kategoride faaliyet gösteren 9.829 şirket bulunuyor.

• Taşıt paylaşım pazarı 2025 yılına kadar 14,8 milyar ABD doları büyüklüğünde bir hacme ulaşmış olacak.
• Paylaşım ekonomisi içinde faaliyet gösteren şirketlerin 2035 yılına kadar %2,133 oranında büyümesi bekleniyor.
• Buna karşılık, geleneksel işletme modelini kullanan şirketler ise gelirlerini ancak %39,6 oranında artırabilecek.
• ABD, Çin, Almanya, Fransa, İngiltere ve Birleşik Arap Emirlikleri genelinde yaklaşık 500 milyon kişi, kazanç elde etmek için son 3 yılda varlıkları, mülkleri veya hizmetleri paylaştı. Aynı dönemde 680 milyondan fazla insan bu paylaşım ekonomisi varlıklarını veya hizmetlerini tüketti.
• Paylaşım ekonomisi uygulamalarını kullanan tüketicilerin %75’i bu hizmetlerden memnun.
• Son gelişmeler, paylaşım ekonomisi büyüklüğünün 2025 yılında

1,5 trilyon ABD doları düzeyine ulaşacağını gösteriyor.

• Bugün için paylaşım ekonomisi kullanıcılarının %52′ si Y kuşağı.

Ancak Z kuşağının birkaç yıl içinde öne geçeceğini söylemek gerekiyor.

PAYLAŞIM EKONOMİSİ HIZLA BÜYÜYOR

Paylaşım ekonomisinin dikkat çeken yönleri kısaca şöyle;

• Paylaşım ekonomisi, boşta kalan varlık ve hizmetlerin kullanımını paylaşmak veya iş birliğini kolaylaştırmak için kısa vadede bireyler arası işlemleri içeriyor.
• Günümüzün paylaşım ekonomisi genellikle alıcıları ve satıcıları birbirine bağlayan çevrimiçi bir platformda yürütülüyor.
• Paylaşım ekonomisi hızla büyüyor ve gelişiyor, ancak yasal belirsizlikler ve suistimallerle ilgili endişeler halen giderilmiş değil.

İnsan toplulukları binlerce yıldır varlıkları paylaşıyor, ancak internetin ortaya çıkışı ve özellikle büyük veri kullanımı varlık sahiplerinin ve bu varlıkların nerede uygun olduklarını bulmaya çalışan ihtiyaç sahiplerinin işini kolaylaştırdı.

Paylaşım ekonomisi, bireylerin ve grupların az kullanılan varlıklarından, boş zamanlarından veya her ikisinden de para kazanmalarına izin veriyor. Paylaşım ekonomisinde, parkta bekleyen motorlu taşıtlar ve yedek yatak odaları gibi atıl duran varlıklar kısa vadede kiralanabiliyor. Bu şekilde fiziki varlıklar hizmet olarak paylaşılıyor.

DÜNYADA 900 MİLYON BOŞ DURAN EV, 150 MİLYON EVSİZ VAR

Türkiye’de motorlu taşıt paylaşımı deyince Getir Araç, Tik tak, Zipcar, YoYo gibi taşıt paylaşım şirketlerini buna örnek verebiliriz. ABD’deki Brookings Enstitüsü tarafından yayınlanan raporun verileri gibi bir çok araştırma verisi, sahip olduğumuz motorlu taşıtların ömürlerinin % 95’inde park halinde yattığını gösteriyor. Aynı raporda, ev sahiplerinin boş yatak odalarından yararlanmasıyla Airbnb otel işletmesine göre büyük bir maliyet avantajı yakaladığını görüyoruz. Dünya genelinde 150 milyon evsize karşılık 900  milyon adet boş duran ev var. Airbnb, fiyatları dünyadaki ortalama otel fiyatlarından%30-60 daha ucuz yaparak büyük bir çıkış yakaladı. Bu konudaki detayları PAYLAŞ isimli kitabımda da bulabilirsiniz.

SERBEST ÇALIŞANLAR, İŞLERİ BULUYOR VE PARA KAZANIYOR                

Paylaşım ekonomisi, son birkaç yılda, işletmeden işletmeye (B2B) etkileşimleri bile içerebilecek çok çeşitli çevrimiçi ekonomik işlemleri kapsayacak şekilde gelişti.

Paylaşım ekonomisine katılan bazı platformlar kısaca şunlar:

• Ortak Çalışma Platformları: Büyük şehirlerdeki serbest çalışanlar, girişimciler ve evden çalışanlar için paylaşılan açık çalışma alanları sağlayan şirketler.
• Bireyler Arası Borç Verme Platformları: Bireyler, diğer bireylere geleneksel borç verenlerden daha ucuz oranlarda borç verebiliyor.
• Moda Platformları: Bireyler kıyafetlerini satıyor veya kiralıyor.
• Serbest Çalışma Platformları: Yazarlardan tamircilere kadar serbest çalışanlar, bireyler tarafından yayınlanan işleri buluyor ve para kazanıyor.

Peki, böylesine gelişen paylaşım ekonomisine yönelik ne gibi eleştiriler var?

Eleştiriler, genellikle yasal belirsizlikleri içeriyor. Bu platformlarda sunulan hizmetlerin çoğu federal, eyalet veya yerel yönetimler tarafından düzenleniyor. Kiralama hizmeti sunan bireyler ya ilgili yönetmeliklere uymuyor veya ilgili ücretler ödenmeyebiliyor. Ülkemizde de görmeye başladığımız bu durum, çeşitli çatışmalara ve anlaşmazlıklara yol açarak hukuki sonuçlar doğuruyor.

KAMU DENETİMİ YETERLİ DEĞİL 

Kamu denetiminin yeterli olmaması, paylaşım ekonomisinde alıcı ve satıcıların ciddi şekilde kötüye kullanılmasına yol açabiliyor. Kiralanan odalarda çok sayıda kamuoyuna duyurulmuş gizli kamera olayları, taşıt paylaşım yüklenicilerine onları kullanan platformlar tarafından haksız muameleler, kullanıcılar tarafından verilen kasti hasarlar, vandalizm ve hatta taşıtların çeşitli suçlarda kullanılması gibi gelişmeler yaşanabiliyor.

Çevrimiçi bir platformda paylaşılan bilgilerin kullanıcılar arasında ırk ve cinsiyet ayrımcılığı ya da birey haklarına saldırı gibi suçlar yaratabileceği endişesi de bir başka sorun. Dolayısıyla kamu otoritelerinin artık paylaşım ekonomisini ciddi bir büyüklük olarak görerek ona göre yasal düzenlemeler içeren bir politika geliştirmeleri kesinlikle bir zorunluluk.

PAYLAŞIM EKONOMİSİ, ÇEVREYE FAYDALI BİR EKONOMİ MODELİ

Tüm bu eksik yönlere rağmen paylaşım ekonomisi, mevcut kaynakların daha verimli kullanılmasına, israfın önlenmesine fırsat verdiği için genellikle çevreye faydalı bir ekonomi modeli. Dolayısıyla, desteklenmesi gereken sürdürülebilir bir ekonomiyi ifade ediyor.

Ek olarak paylaşım ekonomisinin geleneksel ekonomiye göre en belirgin farklılıkları da var.

PAYLAŞIM EKONOMİSİ ÜTOPİK BİR İDEAL DEĞİL, YAŞAYAN BİR GERÇEKLİK

Bunlar kısaca:

• Satış yapmadan alıcı ve satıcı arasında doğrudan etkileşime izin vermesi,
• Bunun, devam eden hizmetler için bir sözleşme değil, tek bir iş için kısa vadeli bir taahhüt olması,
• Bir bireyin varlıklarını veya becerilerini başkalarına hizmet etmek için genişletme olanağı sunması.

Dolayısıyla, investopedia.com tarafından da örneklerle anlatıldığı gibi paylaşım ekonomisi ütopik bir ideal değil, yaşayan bir gerçeklik olarak karşımıza çıkıyor. Elbette gelişmeye açık bir model. Yine de günümüzde bu ekonomik model sayesinde bireysel katılımcıların çoğu, sofistike bir ticaret platformu aracılığıyla ticaret yapabiliyor ve platform geliştiricisi de payını alıyor. Bu sayede, birçok insan varlıklarını ve yeteneklerini başkalarıyla paylaşırken daha bağımsız ve esnek bir yaşam sürebiliyor.

İşte tüm bu nedenlerle paylaşım ekonomisinin gelişmesine hepimiz destek verdiğimizde başarı kesin. 2024 yılında paylaşım ekonomisi üzerinde gerçekleşen yeni başarı hikayelerini paylaşmak üzere…

İbrahim AYBAR

Vesiile A.Ş. Yönetim Kurulu Başkanı

aybar@turcomoney.com