Dünya Bankası Grubu finansmanı…

Adnan Yıldırım

– 1946 yılında kurulan Dünya Bankası, özellikle az gelişmiş ve gelişmekte olan ülkelerde altyapı projelerine finansman sağlıyor. Banka ilk krediyi, Fransa’ya ve sonrasında savaştan zarar gören diğer Avrupa ülkelerine verdi. 1947 yılında “Marshall Yardımı”nın savaştan zarar gören ülkelerin yeniden imarı misyonunu üstlenmesiyle Dünya Bankası diğer ülkelerdeki enerji, sulama, ulaştırma gibi altyapı projelerine yöneldi.

– Dünya Bankası Grubu, halen dünyanın 170’den fazla ülkesinde faaliyet gösteriyor. Dünya Bankası Grubu, 2024 yılı faaliyet raporunda, 5 kuruluştan oluşan yapısı ile  yukarıda çerçevesi belirtilen konularda, dünya genelinde 480 milyonu aşan insanın yaşamına destek sağlandığını; kredi, yardım, garanti, iştirak şeklinde oluşan toplam destek hacminin de 117,5 milyar dolar tutarında gerçekleştiğini açıkladı.

Uluslararası proje finansmanı, özellikle de az gelişmiş ve gelişmekte olan ülkelerde altyapı projelerinin finansmanı sözkonusu olunca ilk akla gelen kuruluş Dünya Bankası’dır. Temmuz 1944’te, 44 ülkenin katılımıyla Birleşmiş Milletler tarafından düzenlenen Bretton Woods Konferansı’nda kurulmasına karar verilen IMF’ye ek olarak; toplantıların son günlerinde yapılan görüşmelerde, hazırlığını ünlü İngiliz iktisatçı John Maynard Keynes’in yaptığı bir metnin kabul edildi. Bunun üzerine Dünya Bankası (DB) kuruluş kararı da alındı.  Bankanın kuruluş amacı, İkinci Dünya Savaşı’ndan zarar gören ülkelerin yeniden imarı ile gelişmekte olan ülkelerin ekonomik gelişiminin artırılması olarak belirlendi. İlk kredi, Fransa’ya ve sonrasında savaştan zarar gören diğer Avrupa ülkelerine verildi. 1947 yılında “Marshall Yardımı”nın savaştan zarar gören ülkelerin yeniden imarı misyonunu üstlenmesiyle Dünya Bankası diğer ülkelerdeki enerji, sulama, ulaştırma gibi altyapı projelerine yöneldi. Avrupa dışında ilk kredi Şili’ye kullandırıldı.

DÜNYA BANKASI, 170’TEN FAZLA ÜLKEDE FAALİYET GÖSTERİYOR

Ekonomik kriz dönemlerinde, tabii felaketler sonrasında ya da önemli jeopolitik gelişmelerin yaşandığı bölgelerde DB kredileri biraz daha fazla konuşulur hale geliyor. Beş ayrı kuruluştan oluşan Dünya Bankası Grubu, halen dünyanın 170’den fazla ülkesinde faaliyet gösteriyor. Genel olarak Dünya Bankası olarak ifade edilen DB Grubu’nu oluşturan kuruluşlar şunlardır.

• IBRD-International Bank for Reconstruction and Development: Düşük ve orta gelir seviyesindeki ülkelerdeki kamu projelerinin finansmanı için 1946 yılında kuruldu.
• IFC-International Finance Corporation: Özel sektör projelerinin finansmanı için 1956’da kuruldu. Özel sektöre ve hükümetlere danışmanlık hizmetleri de veriyor.
• IDA-International Development Association: 1960 yılında, uluslararası finansmana erişimde kredibilitesi yetersiz ülkelere kaynak sağlamak amacıyla kuruldu.
• MIGA-Multilateral Investment Guarantee Agency: 1988 yılında, politik risk sigortası ve kredi garantisi sağlamak amacıyla kuruldu.
• ICSID-International Centre for Settlement of Investment Disputes: 1966 yılında, uluslararası yatırımlarda yaşanan ihtilafların çözümü için kuruldu.

DB güncel misyonunu, “Aşırı yoksulluğu sona erdirmek, yaşanabilir bir dünyada refah paylaşımını artırmak” olarak tanımlıyor Misyonuna uygun olarak, destek sağlayacağı projelerde; diğer uluslararası kuruluşlar, özel sektör ve kamu sektörü ile işbirliği yapıyor, proje finansmanı ve uygulamalarını birlikte yürütüyor.

DESTEKLENEN PROJELERDE ÖNCELİKLER

Dünya Bankası prensip olarak, yoksulluğu sona erdirecek ve dünyanın her coğrafyasını yaşanabilir hale getirecek projeleri destekliyor. Bu projeler;

• Sağlık, eğitim, bazı toplum kesimlerinin korunması gibi alanlarda toplumların yaşam standardına katkı sağlamalıdır.
• Ekonomi politikaları, kurumların iyileştirilmesi, rekabetin ve yatırımların artırılması, yoksulluğun azaltılmasına katkı sağlayarak refah artışı yaratmalıdır.
• Tarım, iklim, su, çevre konularında sürdürülebilir gelişme sağlanarak yaşanabilir gezegen hedefine katkı yapmalıdır.
• Dijital dönüşümün sağlanması yanında dijital uygulamalardan yararlanan kesimlerin kapsamının genişletilmesine firsat verilmelidir.
• Cinsiyet eşitliğinin sağlanması, çatışmalardan olumsuz etkilenen halkların korunması gibi sosyal sonuçlar hedeflenmelidir.

Dünya Bankası Grubu yayınladığı 2024 yılı faaliyet raporunda, 5 kuruluştan oluşan yapısı ile  yukarıda çerçevesi belirtilen konularda, dünya genelinde 480 milyonu aşan insanın yaşamına destek sağlandığını; kredi, yardım, garanti, iştirak şeklinde oluşan toplam destek hacminin de 117,5 milyar dolar tutarında gerçekleştiğini açıkladı.

DÜNYA BANKASI’NIN TÜRKİYE PROJELERİ

1946 yılında kurulan Dünya Bankası’nın Türkiye’deki ilk projesi “Tahıl Siloları” projesidir. Proje, 1950 yılında onaylandı. İzleyen birkaç yıldaki projeler gıda, enerji, sulama, baraj gibi projeler olup ilk yıllarda finansman sağlanan bankamız da Türkiye’nin 1950’de ilk özel kalkınma ve yatırım bankası olarak kurulan TSKB-Türkiye Sınai Kalkınma Bankası oldu. 1950’den beri Türkiye Dünya Bankası ile yakın çalışma içinde oldu. DB grubu Türkiye’nin 400’e yakın projesini onayladı. Onaylanan projelerin 115’i hiç hayata geçirilemedi, iptal edilen o projeler için DB’den finansman kullanımı söz konusu olmadı. Hayata geçirilen projelerin de proje geliştirme ve uygulama süreçleri uzun olmakta ayrıca ilgili kuruluşların proje yapma kabiliyetlerine bağlı olarak bazı projeler yeterince başarılı sonuçlandırılamıyor. Halen aktif olarak devam eden proje sayısı 52’dir. Bu projelerin de yaklaşık üçte biri 2014-20 arası dönemde, kalanı ise 2020 sonrasında onaylandı 1994-96 döneminde Dünya Bankası finansmanı ile yürüttüğümüz; Japonya’dan hibe destekli Kamu Maliyesi Yönetim Projesinde (PFMP-Public Finance Management Project) IRS-Amerikan Gelir İdaresi ile işbirliği yaptığımız vergi komponentinin proje yöneticisi olduğum dönemde Türkiye’de aktif vaziyetteki 20’den fazla DB projesinden sadece birkaçının proje içeriği ve takviminde öngörüldüğüne uygun şekilde sürdürülebildiğini öğrenmekten üzülmüştüm. Hazine koordinasyonunda ve Hazine’nin yakın desteği ile yürütülen DB projelerinde en fazla aksama kamu kurum ve kuruluşlarının ortağı olduğu projelerde yaşanıyor. Zira kamudaki değişimler yanında kamunun DB projelerinin gerektirdiği proje yönetimi becerisi ile projelerin yürütülmesinde öngörülen bağlayıcı ve katı usul esaslara uyum sağlanmasında zorluklar yaşanıyor. Bu zorluklar projelerin geliştirilmesi, DB’de  onaylanması ile projelerin uygulanması süreçlerinin 5-15 yıllara varacak kadar uzamasına yada onaylanmış projelerin iptaline neden oluyor. Bu durum DB projelerinin “coming and going” olarak tanımlanması yanında proje finansmanının önemli kısmının da DB danışmanlarına harcanmasına yol açıyor.

Adnan YILDIRIM 

Ekonomi Bakan Yardımcısı (2014-2015)

Türk Eximbank Genel Müdürü (2016-2019)

yildirim@turcomoney.com