İhracat aslanın ağzında: İhracatın finansmanı

Adnan Yıldırım

– ABD Başkanı Donald Trump’ın gümrük vergilerini arttırması, sadece dünya ticaretini değil uluslararası ilişkileri de etkiledi. Açıklanan yüksek vergi oranları ülkelerin ekonomilerini etkiliyor. Bu durum, önümüzdeki dönem için belirsizlikler yaratıyor. Bu durum her ülkede, yerli üretimin korunmasına yönelik önlemler ile ihracat destek politikalarının önemini artırdı.

– Hazine ve Maliye Bakanı Sayın Mehmet Şimşek’in Ekim ayının ilk haftasında yaptığı açıklamaya göre 2025 yılının ilk dokuz ayında ihracata verilen finansman destekleri, 39,7 milyar dolara ulaştı.  göre ihracatçılar ve reel sektöre verilen desteklere devam edilecek.  Devreye alınan yeni destek paketleri ile ihracatçıların finansmana erişimi kolaylaştırılması kolaylaştırılacak.

– İhracatın finansmanı değerlendirilirken; Türk Lirası cinsinden ihracat gelirlerinin, döviz kurlarındaki düşük seviyenin, ihracatçı firmaların finansman ihtiyacını artırdığı gerçeğinin de göz ardı edilmemesi gerekir. Döviz kurlarının mevcut seviyesi, ihracatçıların finansman ihtiyacını artırdı. Döviz kurlarının gerçekçi hale getirilmesi ve TCMB’nin Türk Lirası’na dönüşüm desteği uygulanmasının basitleştirilmesi gerekir.

ABD Başkanı Donald Trump’ın ikinci döneminin üçüncü ayında (2 Nisan 2025) açıkladığı agresif gümrük vergileri sadece dünya ticaretini değil uluslararası ilişkileri de etkiledi. Açıklanan yüksek vergi oranları ile uygulama takviminin sürekli değişkenlik gösterdiği sonraki süreçte yaşanan gelişmeler, bir yandan (özellikle de ihracata dayalı büyüme politikası izleyen) ülkelerin ekonomilerini etkiliyor. Öte  yandan da önümüzdeki dönem için belirsizlikler yaratıyor. Bu durum her ülkede, yerli üretimin korunmasına yönelik önlemler ile ihracat destek politikalarının önemini artırdı. Bu çerçevede, Hazine ve Maliye Bakanı Sayın Mehmet Şimşek, Ekim ayının ilk haftasında yaptığı açıklamada; 2025 yılının ilk 9 ayında ihracata verilen kredi, garanti, kefalet vb. finansman destekleri ile yıl sonu beklentisini açıkladı.

İHRACATA VERİLEN DESTEK, 40 MİLYAR DOLARA YAKLAŞTI

Yapılan açıklamada, 2025 yılının ilk dokuz ayında ihracata verilen finansman desteklerinin bir önceki yılın aynı dönemine göre %15 artarak 39,7 milyar dolara ulaştığı; yıl sonu gerçekleşmesinin ise 52 milyar dolar olacağı belirtildi. Açıklamanın sonunda, ihracatçıların ve reel sektörün desteklenmeye devam edileceği, devreye alınan yeni destek paketleri ile ihracatçıların finansmana erişiminin kolaylaştırılmasının amaçlandığı vurgulandı.

Finansmana erişim konusu, son yıllarda işletmelerin çoğunluğunun gündeminde ilk sırada yer alıyor. Finansman maliyetlerinin ise yüksek olduğu mevcut konjonktürde; uygun maliyetlerle sağlanan 52 milyar dolarlık destek hacmiyle, 2024 yılında sağlanan toplam 48,7 milyar dolarlık kredi ve sigorta destek tutarının üzerine çıkılacağı anlaşılıyor. 2025 yılı ihracatına verilen/verilecek 52 milyar doyarlık finansal destek hacminin, önceki yıllarla mukayese edilerek değerlendirilmesine geçmeden önce ihracat destek kuruluşları ve enstrümanlarında güncel yapıyı özetlemek gerekir.

İHRACAT DESTEK KURULUŞLARI VE ENSTRÜMANLARI

İhracata doğrudan destek veren kuruluşların başında Türk Eximank geliyor. 1987 yılında kurulan ve sermayesinin tamamı Hazine’ye ait Türk Eximbank’a ek olarak 2021 yılında %83’ü İhracatçı Birlikleri ve TİM’e ait ayrı bir kredi garanti şirketi İGE-İhracatı Geliştirme A.Ş. kuruldu. Ardından 2023 yılında TMSF bünyesindeki Türk Ticaret Bankası’nın İGE tarafından satın alınarak ihracat misyonuyla yeniden faaliyete geçirilmesiyle birlikte ihracata doğrudan kredi, garanti, sigorta, kefalet veren destek kuruluşu sayısı artırılmış, destek alanı genişletilmiş, destek enstrümanları çeşitlendirildi.

İhracatımıza doğrudan finansal destek sağlayan kuruluşlar denilince akla önce yukarıdaki kuruluşlar geliyorsa da aslında geçmişte ve halen ihracata en büyük destek kuruluşunun TCMB olduğunu söylemek daha doğru olur. Yukarıda sayılan kuruluşlar ile ticari bankalar ve katılım bankaları üzerinden ihracatçılarımıza kredi desteğinin en büyük kaynağı TCMB’dir. Üstelik TCMB’nin ihracata desteği reeskont kredileri ile de sınırlı olmayıp, 2023 yılından beri %2 (2025 sonuna kadar %3) oranında verilen Türk Lirası’na dönüşüm desteği de önemli bir destek unsuru haline geldi. Tabii ki bunlara ek olarak genel bütçe ödeneğinden Ticaret Bakanlığı kanalıyla ihracat faaliyetlerine yapılan destek ödemeleri ile kurumlar vergisinde ihracat gelirlerine sağlanan 5 puanlık indirimin de ihracatın finansmanına doğrudan sağlanan destekler arasında belirtilmesi gerekir. Özetlediğimiz destek çerçevesini, 1980 sonrasında kesintisiz sürdürülmeye çalışılan ihracata dayalı büyüme politikalarının doğal bir sonucu olarak görmek gerekir.

2018’DEN 2025’E İHRACATIN FİNANSMANI

Birinci ağızdan açıklamalarla 2025 yılı sonunda gerçekleşmesi beklenen 52 milyar doyarlık ihracata finansman desteğinin geçmiş yıllarla karşılaştırılabilmesi için; 2018-2025 dönemi tablosunda gösterilen, yıllara göre ihracat rakamları ile destek enstrümanları itibariyle ihracata destek tutarlarına bakmak gerekiyor. Tablonun bize söylediklerini aşağıda sıraladık.

• İhracata finansal desteklerin toplam ihracatımıza oranı 2021 yılı ve öncesinde ~%20-27 bandında gerçekleşti.
• 2022 ve izleyen yıllarda toplam destek oranları %20’nin altında seyrediyor.
• 2020-21 yıllarında pandemi nedeniyle düşük seyreden ihracatımız 2022 yılında bir önceki yıla göre ~%40 gibi yüksek oranda artarak uçuşa geçerken ihracatın finansmanında tersi bir durum yaşandı, ihracat kredileri artmak bir yana tutar olarak da bir önceki yılın altında kaldı. Benzer durum, 2023 yılında da devam etti.
• 2021 öncesinde toplam destekler içinde kredilerin payı %60’ın üzerinde iken 2021 ve sonrasında desteklerin kompozisyonu krediler aleyhine değişerek ihracat kredileri ihracat sigortası tutarlarının gerisine düştü.
• Orta Vadeli Programda 2025 yılı ihracatımızın 273,8 milyar olarak gerçekleşmesi bekleniyor. İhracat kredileri 2020’de sağlanan destek oranı seviyesinde verilebilmiş olsaydı; 2025 yılı ihracatına göre sadece kullandırılan kredi tutarının ~46 milyar dolar, yine 2020 yılındaki sigorta hacmi ile birlikte dikkate alındığında ise 2025 yılı toplam destek tutarının 73,6 milyar dolar olarak gerçekleşmesi gerekirdi.
• Tablodaki destek unsurları, ihracat kredileri ve ihracat sigortası tutarları dikkate alınarak verildi. 2025 sonu ve izleyen yıllarda, ihracata finansal destek sağlayan ve çeşitlendiren İGE ve Türk Ticaret Bankasınca sağlanan desteklerin artmasıyla birlikte hesaplanacak toplam kredi, garanti ve kefalet tutarlarının da tabloya eklenmesi mümkün ve anlamlı olacaktır.
• İhracatın finansmanı değerlendirilirken; Türk Lirası cinsinden ihracat gelirlerinin, döviz kurlarındaki düşük seviyenin, ihracatçı firmaların finansman ihtiyacını artırdığı gerçeğinin de göz ardı edilmemesi gerekir. Döviz kurlarının mevcut seviyesi, ihracatçıların finansman ihtiyacını artırdı.

Özetle; 2025 sonunda 52 milyar dolara ulaşması beklenen ihracata finansal destek hacmi, güncel ihracatımıza göre 2020 ve önceki yıllardaki seviyenin gerisinde kalıyor. Ayrıca, döviz kurlarının gerçekçi hale getirilmesi yanında TCMB’nin Türk Lirası’na dönüşüm desteği uygulanmasının basitleştirilmesine de ihtiyaç duyuluyor.

Adnan YILDIRIM

Ekonomi Bakan Yardımcısı (2014-2015)

Türk Eximbank Genel Müdürü (2016-2019)

yildirim@turcomoney.com